مباحثه، تالار علمی فقاهت

بعضی گمان کردند که اصول علمیه در جائی مطرح می شود که مجتهد نسبت به حکم واقعی شرعی، قطع نداشته باشد و یا اینکه نسبت به آن حکم واقعی، طریق معتبری مثل خبر واحد نداشته باشد، این بیان اگر چه صحیح می باشد ولی یک کاستی دارد به این بیان که اصول علمیه در دو صورت مطرح و جاری می شود:
الف: صورت اول در جایی است که مجتهد نسبت به حکم واقعی شک داشته باشد و طریق معتبری هم نباشد مثل اصل عملی برائت در حرمت شرب توتون.
ب: صورت دوم در جایی است که مجتهد نسبت به حکم واقعی شاک است که در این صورت مثلاً اصل عملی برائت را نسبت به اصل وجوب جاری می کند ولی احتمال هم می دهد که آن حکم مشکوک که اصل عملی برائت در آن اجراء شده است، به خاطر خصوصیتی که دارد(مثلاً آن حکم مشکوک یکی از احکام باب صلاة باشد و احتمال هم داده می شود که باب صلاة خصوصیت دارد )، شارع اصل عملی دیگری مثل احتیاط را در آنجا جعل کرده است، که در این صورت باز از این اصل عملی ملزم نیز برائت جاری می شود.

مورد سوم اینست که قطع به حکم واقعی ندارد و طریق معتبر هم در معرض وصول است ولی چون فحص نکرده اصل عملی مقتضی احتیاط است.