مباحثه، تالار علمی فقاهت

     اطلاق لفظی و ترک استفصال و ترک استیضاح هر سه قرینه بر عموم هستند. اطلاق لفظی که روشن است.  ترک استفصال به این نحو است که یک قضیه‌ی شخصیه از امام سؤال می‌شود، و حضرت در مقام پاسخ، از ویژگی‌های آن قضیه شخصیّه سوال نمی‌پرسد. مثلا سائل می‌پرسد برادر من فلان کار را انجام داده است، حکمش چیست؟ حضرت نمی‌پرسد که برادر تو عادل است یا فاسق، عالم بود یا جاهل یا مثلا بزرگتر از توست یا کوچکتر. و در واقع هم یکی از این حالات بیشتر وجود ندارد. و آن برادر مثلا یا عادل است یا فاسق، ولی امام نه از ویژگی‌های مورد، سؤال می‌پرسد و نه در مقام بیان حکم، تفصیلی در مساله بیان می‌کند، این نشان می‌دهد که حکم، در جمیع صور مساله واحد است.

     ترک استیضاح در جایی است که دلیل مجمل باشد. یعنی سؤال سائل مجمل است و امام در مقام پاسخ، اگر حکم مختص به یک معنای خاص باشد، باید یا استیضاح کنند و یا حکم مساله را طبق جمیع احتمالات بیان کنند. همین که امام حکم واحدی بیان کند، نشان می‌دهد که حکم در جمیع صور مساله واحد است. مثلا فرض کنید که مال دارای دو معنا باشد؛ هم به معنای عام استعمال شود و هم به معنای خصوص نقدین. وقتی سائل می‌پرسد:«فی مال الیتیم زکاة؟» امام در مقام پاسخ یا باید سوال کند که مراد تو از مال چیست؟ از نقدین پرسیدی یا اعم؟ و یا باید دو معنای آن را بیان کند و حکم هر یک را بگوید. عدم این کار یعنی ترک استیضاح، نشان می‌دهد حکم طبق جمیع معانی، واحد است.

درس خارج فقه استاد سید محمد جواد شبیری مورخ ۱۹ بهمن ماه ۱۴۰۱

ترک استفصال یا استیضاح داخل در همان اطلاق

 لفظی است و چیز دیگری نیست، چون بحث

 در اطلاق جواب امام علیه السلام است، بله

 ممکن است کسی مثل مرحوم اخوند بگوید

 این چنین سوالی قدر متیقن در مقام تخاطب

 است ولی اگر اطلاق جواب را قبول کردیم 

فرقی  بین مثالهای شما نیست.

هل اکرم عالما؟ قال اکرم العالم، فلم یقیده به الفقه او غیره

 فالسوال کان لغرض تقیید العالم بالفقه و نستکشف

 من عدم القید عدم احتیاجه للسوال، فاذن کان الاطلاق اللفظی

هو العالم مطلقا سواء کان فقیها ام لا

فرق مقامی و لفظی در این است که مقامی

 در مقام بیان غرضشه حتی اگر در قالب

 این لفظ موجود نباشه، ولی لفظی در مقام بیان 

غرضش فقط با همین لفظه، در مثالهای ما لفظ عالم

 شامل فقیه و غیر فقیه میشه فی نفسه

 لذا میشه لفظی عزیز برادر !!