[quote pid='10611' dateline='1700398862']
نظر استاد در مورد اشکال اول آقای شهیدی
ما در اطلاق مقامی مجموع ادله، نه نیازی به أصالة البیان و نه نیازی به غلبه برای احراز داریم. در همان قصد وجه و تمییز، آخوند گفت چون این دو از قیود مغفول عنه عند العامة است، اگر در نزد شارع وجه و تمییز معتبر بود، حتما باید بیان می کرد اما وقتی شارع متعرض آن نشد، معلوم می شود که معتبر نبوده است.
[/quote]
سؤال یکی از طلاب: در مفهوم شرط ظاهر حال چگونه است؟ پاسخ استاد: مفهوم شرط، شبهه حکمیه است و ما می خواهیم مراد شارع را به دست بیاوریم پس برای تراکم ظنون یا ظاهر حال، باید قرائن و شواهد به حد اطمینان به منحصره بودن قید برسد تا بتوانیم مفهوم گیری کند و ادعای ما این است که این اطمینان به دست می آید. چگونه این اطمینان به دست می آید؟ با ضمیمه چند چیز این اطمینان حاصل می شود:
یک مبنای کلامی داریم: رسلاً مبشرین و منذرین لئلا یکون للناس حجة بعد الرسل. پارسال ذیل خطابات قانونیه گفتیم که شارع حجت را إلی یوم القیامة در جمیع أفعال مکلفین تمام کرده است. یکبار هم ذیل منطقة الفراغ در اصول بحث کردیم که شهید صدر قائل به منطقة الفراغ بود و ما آن را قبول نداشتیم. در آن جا هم گفتیم شارع در احکام حجت را تمام کرده است یعنی وظیفه مولی: إنشاء و فعلیت، تمام شده است. ما من شیءٍ یقرِّبکم من الجنة و یبعدّکم من النار إلا و قد أمرتکم به و ما من شیءٍ یقربّکم إلی النار و یبعدّکم عن الجنة إلا و نهیتکم عنه. إنشاءات احکام در آخرین آیه ای که در حجة الوداع نازل شد، تمام شده است و إبلاغ ها و فعلیت هایش در زمان اهل بیت است.
مبنای دومی انی که هر چه قید مغفول عنه عند العامة در حکم بوده، مولی آن را بیان کرده است. اما اگر مغفول عنه نبوده است، مولی می تواند اعتماد به عقل یا عقلاء یا ارتکازات کند و طبیعتا ما هم در چنین جایی مفهوم شرط نمی گیریم. اما در جایی که قید مغفول عنه بوده است، مولی بر اساس روایات همه قیود را گفته است لذا مفهوم گیری می کنیم.
إن قلت: مولی قید را گفته است اما به دست ما نرسیده است. مثلا برای ابطال روزه 12 قید داشته ایم که 8 مورد به دست ما رسیده است. قلت: شما شواهد و قرائن را کنار هم بگذارید. علماء شیعه یک مدرسه و یکجا نبوده اند بلکه در اواخر دوران ائمه علیهم السلام در پنج مدرسه بوده اند:
مدرسه ری: که از عبد العظیم حسنی تأسیس می شود و تا حمله سلطان محمود غزنوی ادامه دارد. این شخص علماء را کشت و خیلی ستم کرد و کتب آنها را آتش زد. نکات تاریخی را یاد بگیرید و نگویید ما را چه به حکومت؟ قدرت طوری است که همه چیز را به هم وصل می کند ولو شما در خود قدرت هم نباشد. وقتی سلطان محمود غزنوی می خواست به ری حمله کند ابن سینا به علماء ری گفت کاری بکنید اما آنها گفتند سلطان محمود فقط قدرت را می خواهد لذا به پادشاه آل بویه گفتند تو خود با او بجنگد و اگر از ما می شنوی، قدرت را به او تسلیم کن چون زورت نمی رسد و مردم هم کشته می شوند. سلطان محمود بدون درگیری و خونریزی ری را گرفت – البته ابن سینا فرار کرد - سپس تمام علمای شیعه را دار زد و کل خاندان ذکور آل بویه ری را کشت و زنان و دخترانشان را به کنیزی گرفت و کتابهای کتابخانه آنها را گفت بریزید زیر اجسادشان و آتش بزنید. به او گفتند چرا این کارها را می کنی؟ گفت اینها الآن زروشان به من نمی رسد. اما با گذر زمان اگر من ضعیف بشوم و اینها قوی بشوند، بازماندگان آل بویه از من انتقام می گیرند و علماء شیعه هم ورود می کنند تا حکومت را از دست سنی پس بگیرند. سلطان محمود در سنی گری خود، تفکر افراطی داشت.
مدرسه قم: از زمان زکریا بن آدم به بعد. این دسته علماء تا حمله مغول بودند و با حمله مغول، به طور کامل نابود نشدند و باقی مانند.
مدرسه کوفه: از اواخر دوره امام صادق علیه السلام تا دوران سید مرتضی که داستان علویین پیش آمد و سید علویین را بیرون کرد و بقیه هم به بغداد آمدند.
مدرسه بغداد: از اوائل غیبت صغری مدرسه بغداد برای شیعه پا گرفت (البته برای اهل سنت از زمان منصور دوانیقی بود) تا حمله سلطان طغرول بیگ سلجوقی و آتش زدن کتابخانه بغداد.
مدرسه خراسان: از زمان فضل بن شاذان نیشابوری تأسیس شدند و تا حمل مغول وجود داشتند.
پس علماء شیعه یک جا نبوده اند که همه منابع یکجا جمع بشود که اگر آنجا را آتش بزنند، همه چیز از بین برود بلکه منابع شیعه پخش بوده و آتش سوزی های مدارس مختلف یک دفعه نبوده است. وقتی سلطان محمود کتابخانه ری را آتش زد، کتابخانه قم و خراسان و بغداد و کوفه بود. وقتی طغرول بیگ سلجوقی کتابخانه بغداد را آتش زد و شیخ طوسی فراری شد، کتابخانه های قم و خراسان و اینها بود لذا وقتی شیخ طوسی دو سه سالی فراری بود و بعد به نجف رفت و صلح کردند و قرار شد سلجوقیان کاری به نجف نداشته باشند و اینها هم کاری با حکومت نداشته باشند، شیخ طوسی و شاگردانش از کتابخانه های دیگر منابع را جمع کردند و کتابخانه نجف را راه انداختند.
چیزی از بین می رفته که تک نسخه بوده است و چیزی تک نسخه می شده است که علماء بلاد دیگر احساس نیاز به آن برای إفتاء نمی کردند چون هر عالمی کتابی را که نیاز داشت به منطقه خود می آورد. کَشّی نوشته وقتی عیاشی تصمیم گرفت در سمرقند مدرسه علمیه رفت، به کوفه و ری و بغداد و قم رفت و 12.000عنوان کتاب نسخه برداری کرد و در سمرقند آورد. کتابخانه سید مرتضی در بغداد، بعدها 80.000 عنوان کتاب داشته است که عیاشی از همه آنها، 12.000 را برداشته است پس معلوم است که آنهایی را که احساس می کرده به آنها نیاز دارد برداشته است. پس معلوم می شود چیزی نبوده که از برود و بتواند معظم فقه را عوض کنید. البته دقت کنید که ما نمی گوییم روایتی نسوخته یا قرینه ای از بین نرفته است اما چیزی که معظم را عوض کند، از بین نرفته است. طبیعتا ممکن است در یک موضوع، ده روایت داشته اند که با آنها تواتر اجمالی درست می کرده اند اما شخص چند مورد از آن روایات را جدا کرده و همان ها را برده است لذا من که بعدا می آیم با سه روایت مواجه می شود نه صد روایت. لذا باید مراجعه به فتاوای مشهور قدماء و اجماعات قدمائیه بکنم تا آن قرائن را کشف کنم.
سؤال یکی از طلاب: شاید اختلاف مبانی باعث بشود که برخی از علماء با برخی از منابع کار نداشته باشند و آن را به مدرسخ خود نبرند پاسخ استاد: اختلاف مبنی باعث می شود که یک مدرسه آن منبع را استفاده نکند نه این که بقیه مدارس هم از آن استفاده نکنند.
پس این موارد را کنار هم می چنینیم:
ألف: آنچه را که لازم بوده، ائمه علیهم السلام بیان کرده اند
ب: علماء در یک بلاد نبوده اند و پخش بوده اند.
ج: آنچه از بین رفته مخصوص به یک مدرسه بوده و مدارس دیگر به آن نیاز نداشته اند.
د: آنچه که همه مدارس دیگر به آن احساس نیاز نکنند چیزی نیست که معظم فقه را تغییر بدهد چون درست است که مبانی ما با تک تک این مدارس من وجه است اما از مجموع این مدارس خارج نیست.
با کنار هم چیدن این مجموعه می گوییم اگر کسی با موضوعی روبرو شد و در جمله شرطیه قیدی برای آن حکم وارد شده بود و سپس مجموع ادله را ببینید و چند قید را پیدا کند و قید، قید مغفول عنه عند العامة باشد، اطمینان پیدا می کنیم که قید دیگری در کار نبوده است. این ظاهر حال، اطمینان نوعی می آورد و اطمینان نوعی، ظاهر حال را حجت می کند لذا با این اطلاق مقامی مجموع ادله می توان مفهوم شرط گرفت.(درس خارج اصول جلسه 31، 22 آبان 1402)