مباحثه، تالار علمی فقاهت

اما اگر گفتید مشتق، مرکب است و عالم یعنی ذات ثبت له المبدأ (العلم)، در این صورت ثبت له العلم، وصف ضمنی است. آیا وصف ضمنی داخل در مفهوم وصف است یا لقب؟

مرحوم نائینی می گویند داخل در مفهوم لقب هستند اما مرحوم امام و عمده قمی ها می گویند اینها داخل مفهوم وصف هستند و مشعر به لقب هستند. به نظر ما هم همین نظر درست است. چون وقتی عالم به معنای ذاتٌ ثبتَ له العلم باشد، این ثبت له العلم حیثیت تقییدیه جزء الموضوع است پس هر چه راجع به حیثیت های تقییدیه جزء الموضوع دیگر بگویید، در این هم می آید لذا مفهوم وصف است و به همین جهت در إن جاءکم فاسق بنبأ فتبیَّنوا، فاسق مفهوم وصف است اگر چه که شبیه به مفهوم لقب است چون موصوف مصرَّحی قبل از آن ذکر نشده است اما در حقیقت لقب نیست چون إن جاءَکم فاسقٌ یعنی إن جاءَکُم ذاتٌ ثبتَ له الفسق که این وصف ضمنی و حیثیت تقییدیه جزء الموضوع است.

بنابراین عرض ما این است که مرحوم نائینی و مرحوم امام و ما همه قبول داریم که موضوع له مشتق بسیط است و در تحلیل، مرکب می شود. پس این که فاسقٌ، ذاتٌ ثبت له الفسق باشد که تمام الموضوع بشود، در ظرف تحلیل عقلی است اما در ظرف خودِ موضوع له و ظهور، فاسق بسیط و جزء الموضوع است و جزء دیگر که موصوفش باشد در تقدیر است و به همین دلیل مفهوم وصف است. در ظرف تحلیل عقلی، قطعا مراد جدی مولی ذاتی است که متصف به این وصف است چون عقلا وصف بدون موصوف ممکن نیست اما این برای تحلیل عقلی است. نسبت به مراد استعمالی و ظهور، مشتق، بسیط است و جزء دیگر در ظهور، در تقدیر است.