مباحثه، تالار علمی فقاهت
ملاک اصلی مسافت شرعی: ۸ فرسخ یا مسیر یوم - نسخه قابل چاپ

+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=5)
+--- انجمن: سوالات علمی (فقهی) (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=40)
+--- موضوع: ملاک اصلی مسافت شرعی: ۸ فرسخ یا مسیر یوم (/showthread.php?tid=1466)



ملاک اصلی مسافت شرعی: ۸ فرسخ یا مسیر یوم - ارادتمند آیت الله مکارم - 18-ارديبهشت-1398

با عرض سلام خدمت دوستان.
در روایات معتبر، دو ملاک درباره مقدار مسافت شرعی گفته شده است.
۱- ۸ فرسخ ۲- مسیرة یوم. و سائر تعبیرات هم ظاهرا به همین دو بازمی گردند.
در اکثر روایات وسائل هر دو ملاک همراه هم آمده و در بعضی فقط ملاک اول و در قلیلی هم فقط ملاک دوم آمده است.در اکثر روایات وسائل، از امام نقل شده که تقصیر در ۸ فرسخ یا مسیرة یوم است. یعنی بین ۸ فرسخ با مسیرة یوم با «او» عطف شده است.
ظاهرا ۸ فرسخ همان مسیر یک روز معتدل با شتر می باشد و سیر غالبی زمان ائمه هم با شتر بوده است.
در کتاب وسائل باب اول بخش صلات مسافر، روایت سوم که صحیحه است آمده است: وَ بِإِسْنَادِه (ای الصدوق) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى الْكَاهِلِيِّ أَنَّهُ سَمِعَ الصَّادِقَ ع يَقُولُ فِي التَّقْصِيرِ فِي الصَّلَاةِ بَرِيدٌ فِي بَرِيدٍ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ مِيلًا ثُمَّ قَالَ كَانَ أَبِي ع يَقُولُ إِنَّ التَّقْصِيرَ لَمْ يُوضَعْ عَلَى الْبَغْلَةِ السَّفْوَاءِ [۲] وَ الدَّابَّةِ النَّاجِيَةِ وَ إِنَّمَا وُضِعَ عَلَى سَيْرِ الْقِطَارِ
آخر روایت یعنی بر استر سریع و تندرو قرار داده نشده بلکه بر سیر شتر ها قرار داده شده.
در روایت دوم وسائل که یکی از رواتش ضعیف است هم، همین مطلب آمده است و در آخر روایت از امام نقل شده است که: وَ هُوَ الْغَالِبُ عَلَى الْمَسِيرِ وَ هُوَ أَعْظَمُ السَّيْرِ الَّذِي يَسِيرُهُ الْجَمَّالُونَ وَ الْمُكَارُونَ.
حال آیا چون مسیرة یوم غالبی زمان پیامبر اکرم ۸ فرسخ بوده خدا حکم را بر ۸ فرسخ وضع نموده یا حکم بر مسیرة یوم غالبی عرف هر زمانی وضع شده اما چون در زمان ائمه این مقدار ۸ فرسخ بوده ائمه به راویان حدیث و مردم امر به تقصیر در ۸ فرسخ می کرده اند.مخصوصا چون اضبط بوده و مشخص تر بوده است.
سخت است که بگوییم روایتی از این باب مشخص کند کدام ملاک اصلی است غیر از روایت زیر که ذکر می شود آن هم البته شاید و آن روایت اول وسائل است
در وسائل در باب مذکور روایت اول که البته بخاطر ضعیف بودن طریق اسناد صدوق به فضل بن شاذان، سندا ضعیف است اما خب به هرحال در آن روایت آمده است که
: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع ( أَنَّهُ سَمِعَهُ يَقُولُ :
إِنَّمَا وَجَبَ التَّقْصِيرُ فِي ثَمَانِيَةِ فَرَاسِخَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ
 ««لأنَّ ثَمَانِيَةَ فَرَاسِخَ مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلْعَامَّةِ وَ الْقَوَافِلِ وَ الْأَثْقَالِ»» فَوَجَبَ التَّقْصِيرُ فِي مَسِيرَةِ يَوْمٍ
این دو روایت را بخاطر اهمیت دلالتشان آوردم.
صدر روایت اخیر کمی ظهور دارد که ملاک ۸ فرسخ باشد اما عبارت بعدی یا علت است یا حکمت اما به نظر بنده ظهور در علت دارد نه حکمت.همانگونه که عقل هم حکم ظنی یا اطمینانی به این مسئله می دهد.
آقای محمدجواد فاضل گفته اند که از بین فقهای برجسته شهید ثانی و محقق اصفهانی قائل به ملاک بودن مسیرة یوم بوده اند.ز دوستان تقاضامندم که روایات باب را ملاحظه بفرمایند و این بحث را دنبال نمایند و استدلال نمایند


RE: ملاک اصلی مسافت شرعی: ۸ فرسخ یا مسیر یوم - ارادتمند آیت الله مکارم - 3-شهريور-1398

(مقدمه: ظاهرا مسیرة یوم با ۸ فرسخ در بسیاری از سفرهای صدر اسلام مطابقت دارد).
یکی از مویدات ملاک بودن مسیرة یوم آن است که اگر واقعا مسیرة یوم ملاک برای حکم نباشد، خیلی وجهی ندارد که
ائمه در بسیاری از روایات این ملاک را ذکر نمایند چرا که اولا وجه خاصی برای این همه کثرت ذکر آن در احادیث نیست. ثانیا باعث انداختن مردم در خطا و اشتباه می باشد.کما این که در یکی از روایات موضوع، برای راوی سوال درباره ی این ملاک شده.
اما اگر ملاک مسیرة یوم باشد، چون وظیفه ی فعلی راوی ۸ فرسخ است، ذکر ۸ فرسخ مشکلی ندارد.
(تازه در بعضی روایات ملاک مسیرة یوم به تنهایی ذکر شده.)
(به علاوه اگر مبنای آقای شبیری مبنی بر این که ائمه در صدور روایاتشان به زمان های بعد هم توجه داشتند، فرمودن ملاک مسیرة یوم باعث وقوع در اشتباه آیندگان هم می شود)
به علاوه حکمت مسافر بودن هم اقتضای ۸ فرسخ را ندارد بلکه اقتضای مسیرة یوم را دارد.
از آن طرف البته ۸ فرسخ بودن بسیار اضبط است و مقتضای جعل هم اضبط بودن است.
هرچند قرائن اطمینان بخش نیست اما به عنوان موید می تواند مطرح گردد.
به هرحال روایات ظهور در ملاک اصلی بودن ۸ فرسخ نداشته بلکه لا اقل درباره ملاک اصلی اجمال دارند و باید به اصل عملی رجوع کرد.


RE: ملاک اصلی مسافت شرعی: ۸ فرسخ یا مسیر یوم - ارادتمند آیت الله مکارم - 1-خرداد-1399

از دو حدیث دیگر این باب در وسائل، که به نظر جامع الاحادیث معتبر است، شاید بتوان نکات مهمی استخراج کرد.

1-محمد بن الحسن عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ اَلْمُسَافِرِ فِي كَمْ يُقَصِّرُ اَلصَّلاَةَ فَقَالَ فِي مَسِيرَةِ يَوْمٍ وَ ذَلِكَ (و هی) ثَمَانِيَةُ فَرَاسِخَ

نکته اول: حدیث بالا اتحاد مصداقی مسیر یوم با 8 فرسخ را می رساند نه اتحاد مفهومی. چرا که مسیر یوم اصطلاحی نیست که برای 8 فرسخ جعل شود. معنای خودش را دارد و آن سیر در یک روز است.
نکته دوم: این حدیث هم مشعر است که ملاک اصلی مسیر یوم است.

2- محمد بن الحسن عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ:قُلْتُ لَهُ كَمْ أَدْنَى مَا يُقَصَّرُ فِيهِ اَلصَّلاَةُ قَالَ جَرَتِ اَلسُّنَّةُ بِبَيَاضِ يَوْمٍ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ بَيَاضَ يَوْمٍ يَخْتَلِفُ يَسِيرُ اَلرَّجُلُ خَمْسَةَ عَشَرَ فَرْسَخاً فِي يَوْمٍ وَ يَسِيرُ اَلْآخَرُ أَرْبَعَةَ فَرَاسِخَ وَ خَمْسَةَ فَرَاسِخَ فِي يَوْمٍ قَالَ فَقَالَ إِنَّهُ لَيْسَ إِلَى ذَلِكَ يُنْظَرُ أَ مَا رَأَيْتَ سَيْرَ هَذِهِ اَلْأَمْيَالِ بَيْنَ مَكَّةَ وَ اَلْمَدِينَةِ ، ثُمَّ أَوْمَأَ بِيَدِهِ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِينَ مِيلاً يَكُونُ ثَمَانِيَةَ فَرَاسِخَ .

بعضی از عبارت <لیس الی ذلک ینظر> در حدیث فوق استفاده کرده بودند که مسیر یا بیاض یوم ملاک نیست. منتها به نظر می آید این معنا از این فقره باعث تنافی این قسمت روایت با صدر آن می شود که در مقام جواب به مقدار تقصیر می فرمایند جرت السنه ببیاض یوم.
پس آنچه عبارت فوق نفی می کند معنایی است که سائل از بیاض یوم برداشت کرده بود و آن بیاض یا مسیر یوم شخصی هر فرد بود. درحالی که مقدار نوع و غالبی آن ملاک است نه شخصی. (کما این که حدیثی که ابتدا آوردیم و همین طور گفته دیگری از امام معصوم یا شیخ صدوق براین معنا دلالت دارد)
وگرنه بیاض یا مسیر یوم که در روایت آمده معنای درستی از آن برداشت نمی شود.

منتها باز شاید نتوان گفت که منظور از مسیر یوم، مسیر یوم هر زمان و عصری باشد بلکه شاید معیار مسیر یوم زمان پیامبر اکرم باشد که البته احتمالش به نظر حقیر کم است.