مشهور در مورد حقیقت انشاء در جملات انشائی گفته اند: این جملات برای ایجاد معنای خودشان به وجود انشائی وضع شده اند. به عنوان مثال «لیت زیداً قائمٌ» برای ایجاد تمنی انشائی وضع شده است.

توضیح مطلب اینکه تمنی به دو قسم تقسیم می شود:

الف: تمنی حقیقی که در نفس متمنی است که به عنوان مثال آرزوی ایستاده بودن زید می کند.

ب: تمنی انشائی که با مثل «لیت زیداً قائمٌ» ایجاد می شود. صیغه امر نیز از این قسم محسوب می شود؛ چون صیغه امر برای ایجاد بعث وضع شده است.

استاد شهیدی در اشکال به قول مشهور فرموده اند: به نظر ما کلام مشهور صحیح نیست؛ چون در کلام مشهور اثر جملات انشائی بیان شده است، در حالی که اثر استعمال جمله انشائی، غیر از معنای تصوری آن است. کلام مشهور همانند این است که در معنای چاقو، بریدن ذکر شود، در حالی که بریدن اثر چاقو است؛ لذا با توجه به صحیح نبودن ذکر اثر در تبیین چاقو، لازم است که معنای چاقو بیان گردد.

بنابراین در مورد جمله «لیت زیداً قائمٌ» هم ایجاد تمنی انشایی، اثر آن است و برای تبیین جمله کافی نیست بلکه لازم است که معنای تصوری آن تبیین شود؛ یعنی باید بیان شود که وقتی فردی می خواهد «لیت زیداً قائمٌ» را بیان کند چه معنایی را تصور کرده یا اینکه وقتی شنونده این تعبیر را می شنود، چه معنایی را تصور کرده است ولو اینکه گوینده این تعبیر طوطی باشد. نکته ذکر طوطی این است که در طوطی ایجاد تمنی انشائی وجود ندارد و لذا لازم است که معنای جمله تمنی وقتی از طوطی صادر می شود، تبیین شود، در حالی که بیان مشهور برای بیان این مورد کافی نیست.

درس خارج اصول، 98.09.19