قاضی تحکیم در مقابل قاضی اصطلاحی، قاضی ای است که نفوذ قضای او مشروط به رضایت متخاصمین است. یعنی قاضی تحکیم قاضی ای است که نفوذ قضای او مشروط به رضایت متخاصمین است به نحوی که اگر رضایت متخاصمین نبود قضای او نافذ نبود. معروف بین فقها این است که قاضی تحکیم داریم و در برخی کلمات ادعای اجماع بر وجود قاضی تحکیم شده است. 

برخی از بزرگان مانند مرحوم خویی ملاک در قاضی تحکیم را این می داند که برخی از شروط قاضی منصوب، به غیر از نصب خاص، موجود نباشد. بعضی دیگر از فقها گفته اند بصر و کتابت شرط نیست. تمام این تلاشها برای توجیه و تصحیح قاضی تحکیم است.

سوال این است که چطور می توان قاضی تحکیم را تصور کرد؟ مشکل از اینجا ناشی می شود که از طرفی فقها گفته اند همه شروط قاضی منصوب به جز نصب ازجانب شارع در قاضی تحکیم شرط است و از طرف دیگر قاضی تحکیم منصوب به نصب عام است. اگر فرق بین قاضی تحکیم و منصوب فقط نصب است که در قاضی تحکیم نیز نصب عام وجود دارد پس چرا باید نفوذ قضای او منوط به رضایت خصمین باشد. برای فرار از این اشکال مرحوم خویی و تبریزی قائل شده اند که در قاضی تحکیم اجتهاد شرط نیست و عده ای نیز گفته اند تفاوتشان در این است که در قاضی تحکیم کتابت و بصر شرط نیست. بعضی از فقها نیز در وجود قاضی تحکیم تشکیک کرده اند.

استاد قایینی می فرماید به نظر من اصلا قاضی تحکیم نداریم و استفاده وجود قاضی تحکیم از ادله به حسب صناعت بسیار مشکل است و این اصطلاح توسط شیخ طوسی از کلام اهل سنت به فقه شیعه انتقال پیدا کرده و سپس از ایشان به دیگران سرایت کرده است و دیگران به دنبال توجیه این عنوان به وسیله ادله برآمده اند. درس فقه تاریخ24/9/98