+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=5)
+--- انجمن: مباحثات دروس خارج فقه (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=9)
+---- انجمن: فقه استاد سیدمحمدجواد شبیری (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=51)
+---- موضوع: اشتباه مرحوم قهپایی در تشخیص تصحیف ذبیان به محمد (/showthread.php?tid=2045)
اشتباه مرحوم قهپایی در تشخیص تصحیف ذبیان به محمد - عرفان عزیزی - 17-خرداد-1399
شیخ طوسی در فهرست درترجمه ی محمد بن حكيم الساباطي فرموده: و له إخوة: محمد و مرازم و حديد بنو حكيم. مرحوم قهپایی در مجمع الرجال ذیل کلام شیخ طوسی چنین استظهار کرده است که «محمد» غلط است و جای آن «ذبیان» می باشد. شخصی به نام ذبیان بن حکیم وجود دارد که در رجال نجاشی در ترجمه‌ی اسباط بن سالم نام او آمده است: قال: حدثنا ذبيان بن حكيم أبو عمرو الأزدي.
استاد سه ایراد به کلامشان وارد می دانند وفرمودند اولا به نظر می رسد ذبیان بن حُکیم، ازدی نباشد. ذبیان بن حکیم در بعضی عبارات با وصف «اودی» آمده است. در باب تصحیفات قانونی هست که اصل و متعارف، تبدیل نامانوس به مانوس است، «ازد» برخلاف «اود» قبیله‌ی معروفی است به همین دلیل «اود» که نامانوس است به «ازد» که مانوس است، تصحیف شده است. با جستجو در جامع الاحادیث، نتایج مربوط به اودی 526 و نتایج مربوط به ازدی 4240 مرتبه می باشد ( هشت برابر).علاوه بر اینکه احمد بن یحیی ( برادر زاده‌ی ذبیان بن حکیم) هم در غالب موارد و در منابع معتبرتر، اودی آمده است.
ثانیا حتی اگر ذبیان بن حکیم، ازدی باشد، باز نمی توان گفت برادر مرازم و حدید می باشد، آن ها مدائنی ساباطی هستند و ذبیان بن حکیم ربطی به مدائن و ساباط ندارد.
ثالثا ذبیان و محمد هیچ تشابه لفظی و کتابتی ندارند و همین امر چنین تصحیفی را مستبعد می سازد. دو احتمال دیگر وجود دارد که به دلیل شباهت کتابتی به لفظ محمد قوی تر از نظر مرحوم قهپایی می باشد یکی اینکه اصل عبارت حفص بوده که دررجال برقی فرموده حفص اخو مرازم ودیگر اینکه جریر باشد که دررجال شیخ فرموده جرير بن حكيم الأزدي المدائني، أخو مرازم.98/11/27