+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش رجال (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=29)
+--- انجمن: قواعد رجال (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=30)
+--- موضوع: نکته علمی: چگونه حسن بن محبوب از ابو حمزه ثمالی (فاصله فوت 74 سال) حدود 45روایت نقل کرده (/showthread.php?tid=2260)
چگونه حسن بن محبوب از ابو حمزه ثمالی (فاصله فوت 74 سال) حدود 45روایت نقل کرده - حسین بن علی - 11-اسفند-1399
اصل این اشکال را مرحوم بروجردی فرموده اند:
ابن محبوب طبق نقل تاریخ در زمان وفات ابوحمزه ثمالی حدود یکسال داشته است و لذا نمی تواند بدون واسطه از او نقل کند
توضیح اشکال: نجاشی و صدوق و شیخ طوسی راجع به ابوحمزه ثمالی می گویند در سال 150 یعنی دو سال بعد از فوت امام صادق علیه السلام فوت کرده است و از طرف دیگر در رجال کشی از علی بن محمد بن قتیبه از نوه حسن بن محبوب (جعفر بن محمد بن حسن بن محبوب) نقل می کند که حسن بن محبوب در سال 224 فوت کرد و عمرش هفتاد و پنج سال بود:
«عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْقُتَيْبِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، نِسْبَةُ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ: أَنَّ الْحَسَنَ بْنَ مَحْبُوبٍ، ابْنُ وَهْبِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ وَهْبٍ وَ كَانَ وَهْبٌ عَبْداً سِنْدِيّاً ... مَاتَ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ فِي آخِرِ سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَتَيْنِ، وَ كَانَ مِنْ أَبْنَاءِ خَمْسٍ وَ سَبْعِينَ سَنَةً »
پس حسن بن محبوب اگر در سال 224 فوت کرده باشد و سن او هفتاد و پنج سال باشد در زمان وفات ابوحمزه ثمالی یکساله خواهد بود و لذا نمی تواند از ابوحمزه نقل حدیث کند.
جواب اول ضعف نقل کشی
مرحوم خویی : نجاشی و شیخ کتاب ابوحمزه ثمالی را از طریق حسن بن محبوب نقل می کنند و حدود 45 روایت مستقیم از ابو حمزه دارد که ظاهر در این است که حسن بن محبوب کتاب را از طریق ابوحمزه ثمالی بدون واسطه أخذ کرده است. این مطلب با شهادتی که کشی نقل می کند تعارض نمی کند زیرا سند آنچه کشی نقل می کند ضعیف است زیرا قتیبه و جعفر بن محمد بن حسن بن محبوب توثیق ندارند.
پاسخ به جواب اول: احتمال خارج بودن ذیل از مضمون روایت ضعیف
برخی گفته اند گه ذیل روایت که سال فوت حسن بن محبوب است کلام جعفر بن محمد بن حسن بن محبوب نیست و شهادت کشی یا ابن قتیبه است و لذا مقبول خواهد بود، اما این مطلب صرف احمال است و اعتباری ندارد
جواب دوم (نقل از کتاب با اجازه أخذ شده توسط پدر)
پدر حسن بن محبوب اهتمام زیادی نسبت به تربیت فرزند خود داشت و لذا به فرزند خود به ازای حفظ هر حدیث از احادیث علی بن رئاب، یک درهم اعطا می کرد تا با این کار تشویق شود. ممکن است این پدری که اهتمام نسبت به فرزند خود داشته است او را نزد ابوحمزه ثمالی برده باشد و از او اجازه نقل کتاب هایش را برای فرزند خود گرفته باشد و کتاب را نیز از او گرفته است تا وقتی بزرگ شد این کتاب ها را از ابوحمزه نقل کند؛ شبیه آنچه ابوغالب زراری برای نوه سه چهار ساله خود اجازه نقل حدیث داده است.
جواب سوم (کفایت احراز کتاب در نقل)
مرحوم بهبهانی در التعلیقه علی منهج المقال : همین که انسان احراز کند کتابی مربوط به شخصی است می تواند از او نقل کند ولو صاحب کتاب اجازه ندهد..وقتی حسن بن محبوب کتاب ابوحمزه ثمالی را که به خط ابوحمزه یا به خط علمای دیگر بوده مشاهده نموده است به آن اعتماد کرده است و حسن بن محبوب هم از أصحاب اجماع است و شخص کوچکی نیست و لذا می توانیم به نقل او اعتماد کنیم.
جواب چهارم (تصحیف سبعین)
مرحوم آ شیخ محمد تقی شوشتری در قاموس جلد 3 صفحه 350 بیان نموده اند: بعید نیست «سبعین» تصحیف «تسعین» باش زیرا در زمان قدیم نقطه گذاری انجام نمی دادند به همین خاطر خیلی اشتباه صورت می گرفت طبق این بیان حسن بن محبوب 95 ساله وفات نموده است و لذا در 21 سال ابتدای زندگی خود، ابوحمزه ثمالی را درک کرده است.
جواب پنجم (زائد بودن عشرین)
برخی از معاصرین در کتاب قبسات توجیه دیگری مطرح نموده اند: أقرب این است که «عشرین» در عبارت «وَ مَاتَ الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ فِي آخِرِ سَنَةِ أَرْبَعٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَتَيْنِ، وَ كَانَ مِنْ أَبْنَاءِ خَمْسٍ وَ سَبْعِينَ سَنَةً» زائد است و لذا وفات او را بیست سال قبل می بریم و دیگر معمّر نخواهد بود. أما این که زمان امام صادق علیه السلام را درک کرده است با این که از اصحاب امام صادق علیه السلام شمرده نشده است و حتّی از معاصرین ابوحمزه ثمالی مثل زراره و محمد بن مسلم که در آن بیست سال بوده اند نقل حدیث نکرده است اشکالی ندارد
به نظر ما توجیه مرحوم خویی و بروجردی اقرب به واقع است.