اشتباهی راجع به تعلیل - نسخه قابل چاپ +- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir) +-- انجمن: بخش اصول (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=17) +--- انجمن: مطالب علمی (اصولی) (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=28) +--- موضوع: اشتباهی راجع به تعلیل (/showthread.php?tid=340)

اشتباهی راجع به تعلیل - سید حسین منافی - 2-تير-1393 یکی از بحث هایی که برخی از فقهاء در آن اشتباه کرده اند، تفاوت بین تخصیص زدن علّت و مفهوم علّت است. توضیح مطلب، اینکه در مثال: «لا تأکل الرمّان لأنّه حامضٌ» سه جهت وجود دارد: 1- به مقتضای اینکه العلّۀ تعمّم، أکل هر چیز ترشی حرام است. 2- به مقتضای اینکه العلّۀ تخصّص، مراد از این خطاب، شامل أنار غیر ترش نمی شود. 3- اگر مفهوم تعلیل که یکی از أنحاء مفهوم وصف است را بپذیریم، مفاد این عبارت، این است که خوردن انار غیر ترش جایز است. تفاوت جهت دوم با سوم روشن است. در جهت دوم، گفته می شود: حرمت در این خطاب، شامل انار غیر ترش نیست، اگرچه ممکن است حرام باشد، ولی در جهت سوم، گفته می شود: خوردن أنار غیر ترش جایز است. اشتباه بین این دو بحث در اینجا نظیر اشتباه بین قید احترازی بودن و مفهوم داشتن است. یکی از کسانی که بین این دو جهت اشتباه فرموده، مرحوم آیت الله خوئی (رضوان الله تعالی علیه) می باشد. ایشان در بحث از اینکه نماز مسافری که به خاطر قوت خود یا عیال خود قصد صید دارد شکسته می شود می فرماید: «فمنها: موثّقة عبيد بن زرارة المتقدّمة: «عن الرجل يخرج إلى الصيد أ يقصّر‌ أو يتمّ؟ قال: يُتمّ؛ لأنّه ليس بمسير حقّ.» فإنّ التعليل يخصّص كما أنّه يعمّم، و يستفاد منه إختصاص المقام بمسير ليس بحقّ، و أمّا الحقّ السائغ كما في المقام فيجب التقصير فيه، و به تقيّد تلك المطلقات. (موسوعۀ الامام الخوئی ج20 ص 113) ایشان از حیثیّت تخصیص علّت استفاده فرموده و قائل شده که اگر مسیر حقّ بود، مثل مقام، نماز شکسته می شود، در حالی که این استدلال به جهت سوم یعنی مفهوم التّعلیل است، نه جهت دوم، یعنی مخصّصیت علّت؛ زیرا مفاد این روایت، این است که چون سفر به هدف صید، مسیرش حقّ نیست، پس نماز در آن تمام است. مخصّصیّت علّت، اقتضاء می کند که سفر صیدی که مسیر آن حقّ است، این خطاب، حکم به تمام بودن آن نمی کند، نه اینکه نماز در آن، قصر است. بله اگر مفهوم تعلیل را بپذیریم، این مطلب إثبات می گردد.