+- مباحثه، تالار علمی فقاهت (http://mobahathah.ir)
+-- انجمن: بخش اصول (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=17)
+--- انجمن: مطالب علمی (اصولی) (http://mobahathah.ir/forumdisplay.php?fid=28)
+--- موضوع: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد (/showthread.php?tid=821)
نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
پرسش: نسخه‌شناسی کتب حدیث تا چه حد در استنباط و فتوا تأثیرگذار است؟
آیت‌الله شبیری زنجانی: بسیار بسیار مهم است و در استنباط احکام، بارها و بارها پیش آمده است که مغلوط بودن یک نسخه باعث تغییر حکم مستنبط می‌شود.
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
(11-دي-1395, 17:11)82036 نوشته: مثال اول از ایشان
آقای خوئی در کتاب اجاره می-فرمایند: «صدوق در خصال از محمد بن یحیای عطار نقل کرده و صدوق محمد بن یحیی را درک نکرده است». اینکه ایشان می‌فرمایند محمد بن یحیای عطار را درک نکرده، درست است، اما اینکه می‌فرمایند در خصال از محمد بن یحیی نقل کرده، این درست نیست. در خصال، تحریفی شده است. عبارت خصال این است: محمد بن احمد بن یحیی العطار عن سعد بن عبد الله یا قال حدثنی سعد بن عبد الله، این پس و پیش شده، احمد بن محمد بن یحیی باید باشد، این محمد بن احمد بن یحیی شده، محمد بن یحیی در سند قرار نگرفته، جای احمد بن محمد بن یحیی، محمد بن احمد بن یحیی شده و این سهوی است که از نظر تقدیم و تأخیر شده و در وسائل هم که از هر دو کتاب نقل می‌کند، صحیحش را نقل می‌کند، هم از خصال و هم از توحید صحیحش را نقل کرده و این چاپی و بعضی نسخه‌های خطی که ما مقابله کردیم، بلا اشکال غلط است و جلو و عقب شده است.
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
(11-دي-1395, 17:12)82036 مثال دوم نوشته: مورد دیگر اینکه علی بن ابراهیم بلا واسطه خیلی زیاد نقل کرده است. ممکن است اصل همه آن‌ها که بلاواسطه نقل شده، به وسیله پدر او بوده که نام وی به خاطر بی توجّهی به نسخه حذف شده است؛ چون گاهی روایات در نقل کلینی معلق می‌شود، یعنی اول سند به اعتبار سند قبلی ذکر نمی‌شود و خیال می‌شود که بلا واسطه نقل شده، با اینکه اگر به نسخه اصلی مراجعه شود معلوم می‌شود که واسطه دارد.
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
(11-دي-1395, 17:25)82036 نوشته: مثال سوم
یا اینکه در سند روایتی نام «حسین بن علی الکلبی» آمده است؛ در حالی که در هیچ جا ما پیدا نکردیم که ذکری از او شده باشد. به نظر ما این غلط از نسخه است. چون کتاب الزهد و امثال آن مثل کافی نیست که همیشه مقابله شده باشد. این از نسخه‌های خیلی نادر است. این، «حسین بن علوان الکلبی» است که «حسین بن سعید» از او نقل می‌کند.
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
از نظر مرحوم آیت الله بروجردی، فتوا دادن طبق مضمون مثلاً تنها یک روایت صحیح، نشانه نداشتن تتبع کافی در کتاب‌ها و عدم تضلع در مقابله کتاب‌ها و نسخه‌هاست.
تفاوت نسخه، هم در متن و هم در سند روایات، مشکلات جدی ایجاد می‌کند و بایستی به طور اساسی مورد بررسی و معالجه قرار گیرد.
ازجمله تلاش‌های مرحوم بروجردی برای تحقیق سند و متن حدیث، تحقیق نسخه‌هاست.
وی در موارد زیادی در کتبی که تحت تحقیق وی - برای مثال ترتیب اسانید - بودند، به وجود اختلاف نسخه توجه می‌کند و با مقابله میان نسخه‌ها و مقابله میان آنچه به نظرش صواب می‌رسد، در معالجه می‌کوشد.
وی اختلافات را در حاشیه تذکر می‌دهد. گاهی نیز خواننده را به پژوهش و تحقیق دعوت می‌کند.
روش وی در مقابله نسخه‌ها، این گونه است که به نسخه ممتازی که به مصحح بودن آن تصریح می‌کند، ملتزم می‌شود.
آن گاه آنچه از تصحیف و خطا در آن آورده شده، نقل می‌کند. سپس وجوه تعدیل و تصویب را ذکر می‌کند.
وی منقولات را به دو جهت تغییر نمی‌دهد:۱. حفظ بر امانت نقل؛ ۲. اینکه مجال برای اعمال نظر آیندگان گشوده باشد.
مکتب اجتهادی آیت‌الله بروجردی، ص۲۱۶ - ۲۱۷.
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
شما محققین ارجمند می توانید مثال های بیشتر در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد را در
بیست وهفتمین نشست علمی مدرسه فقهی امام محمد باقر علیه السلام دنبال کنید.
استاد: حضرت حجت الاسلام والمسلین حاج آقای فاضلی
زمان: چهارشنبه 95/10/15
ساعت 18 بعد از نماز مغرب وعشا
مکان: مدرسه فقهی امام محمد باقر علیه السلام
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - 82036 - 11-دي-1395
نمونه مهم درباره اهمیت علم نسخه‌شناسی
در کتاب تهذیب از کتاب علی بن جعفر یک روایت صحیحه در باب »ولوغ خنزیر« وارد شده است که ظرف باید هفت‌بار شسته شود.
کتاب علی بن جعفر از کتاب‌های مشهور بین اصحاب بوده و نسخه‌های گوناگونی از این کتاب بین اصحاب حدیث وجود داشته است؛
جناب کلینی و شیخ صدوق این کتاب را داشته‌اند و هیچ کدام قبل از شیخ طوسی در مجامع روایی خویش این روایت را نیاورده‌اند.
با تحقیق در کتب فقهی اصحابِ قبل از شیخ طوسی، روشن شد که فتوایی مبتنی بر این روایت در کتب اصحاب موجود نیست و روایتی هم از علی بن جعفر نقل نشده است که احتمال بدهیم این روایت در یک نسخه موجود بوده و در نسخه دیگر نیامده؛
شیخ طوسی هم در هیچ‌یک از کتب فقهی‌اش به این روایت فتوا نداده است، بلکه در کتاب خلاف، خوک را در سه‌بار شستن ظرف به سگ ملحق کرده است، اما در کتاب تهذیب این روایت را آورده است که ظرف باید هفت‌بار شسته شود منتهی المطلب، ج۳، ص۳۴۱.
این عدم فتوا تا زمان محقق حلی استمرار پیدا کرده است؛ وی این روایت را آورده است اما مسکوت گذاشته و به آن فتوا نداده است.
علامه درباره این روایت، که به نظرش صحیح بوده، به وجوب هفت‌بار شستن فتوا داده است.
رجال شیخ طوسی، ص۱۳۳، رقم ۵۵/۱۳۷۶
نکته قابل تأمل این است که به رغم وجود یک مسئله تعبدی الزامی در یک کتاب مشهور که ۱۳۰ سال قبل از شیخ طوسی در اختیار جناب کلینی و شیخ صدوق بوده، چرا اصحاب آن را در کتب روایی نیاورده‌اند و در کتب فقهی هم بدان فتوا نداده‌اند و خود شیخ هم در کتب فقهی‌اش بدان فتوا نداده است و تنها علامه برای اولین‌بار در شیعه رسماً فتوا داده است.
این شواهد نشان می‌دهد که در این خبر مشکلی وجود داشته است و به احتمال قوی در نسخه کتاب علی بن جعفری که در دست شیخ بوده، مطلب اشتباه نوشته شده و در تهذیب نیز اشتباه نقل شده است، یا شیخ طوسی در نوشتن تهذیب اشتباه کرده است؛ چراکه نمی‌شود در یک مسئله‌ای که حکم الله باشد، خودشان هم فتوا ندهند.
جرعه‌ای از دریا، آثار عربی، المنهج الصحیح فی تحقیق الکافی، ص۲۵۴ - ۲۵۵.
RE: نظر حضرت آیت الله شبیری در تاثیر نسخه شناسی در فرآیند اجتهاد - عین_لام - 4-اسفند-1401
این حرفها که علم نسخه شناسی نمیخواهد.
اگر در کتب فعلی اختلاف نسخه وجود دارد
واین اختلاف باعث تفاوت فتوا و تغییر مفاد روایت شده
چنین روایتی از باب اشتباه حجت به لاحجت،
قابل پذیرش نخواهد بود وغالب فقها هم این حرف
رو قبول دارند.
ما که نفهمیدیم ثمره قول ایشان با
حرفی که از مشهور نقل کردم چیست!