نکته علمی: تحلیل اشتراط وحدت موضوع در جریان استصحاب

[مسعود عطار منش]

یکی از مهم ترین بحث ها در استصحاب که منشأ بسیاری از اشکالات شده است اشتراط وحدت موضوع در استصحاب است .
ای مقدار که ملاک در وحدت و تعدد عرف است بین علماء تقریبا روشن است و لکن بیان حدود و ثغور آن در تشخیص این مطلب بسیار مهم است .
آنچه به نظر قاصر بنده می رسد این است که ما نباید وحدت موضوع را بعنوان یک مفهوم مستقل دنبال کنیم و به دنبال صدق آن باشیم بلکه باید در مرحلۀ اول به دنبال صدق نقض باشیم که البته چون در صدق نقض یک مرتبه ای از وحدت موضوع شرط است ، قائل به این شدیم که در استصحاب موضوع باید واحد باشد ، و اما توضیح ذلک :
بین مفاد اطلاقی و مفاد ضمنی مفاهیم فرق است ؛ یک وقت می گوئیم این دو شیئ واحد هستند این یعنی مفاد اطلاقی وحدت ولی یک وقت می گوئیم یقین من به فلان چیز نقض شد (شکسته شد) و این وحدتی که در ضمن مفهوم نقض تفهیم میشود مفاد ضمنی وحدت است ؛ و من هنا یظهر آن مقدار وحدتی که برای صدق نقض کافی باشد- و لو به نحو مفاد اطلاقی نتوان گفت این دو واحد هستند -وحدتی حد اقلی است که در بسیاری از موارد براحتی قابل احراز است .
مثلا برخی اشکال می کنند نماز جمعه در عصر حضور با نماز جمعه در عصر غیبت به دلیل تعدد موضوع قابل استصحاب نیست در حالی که می توان براحیت گفت من یقین به وجوب نماز جمعه در عصر غیبت داشتم ، و الآن در عصر حضور یقین من از بین رفته و شکسته شده به وجوب نماز جمعه از بین رفته .
ولو نتوان گفت نماز جمعه زمان حضور با نماز جمعه زمانغ غیبت یکی هستند یعنی مفاد اطلاقی وحدت در موردشان صادق نیست ولی یک حد اقلی از وحدت که مصحح صدق نقض باشد در آنها وجود داشته و اشکالی در جریان استحصاب از این جهت وجود ندارد .