مناقشه در تقدم حق الناس بر حق الله

[سید رضا حسنی]

تقدیم حق الناس بر حق الله

یکی دیگر از مرجحاتی که مشهور در باب تزاحم ذکر کرده اند ترجیح عملی که امتثال آن مربوط به حق الناس است بر عملی که حق الله است می باشد .مثالی که می توان مطرح کرد تزاحم حج با أداء دین است .مثال دیگر نیز در این بحث ، تزاحم بین استفاده از ظرف طلا با ظرف مغصوب است .ظرف مغصوب دارای خوصیت حق الناس است و ظرف طلا حرمت تعبدیه الهی دارد .

کلام محقق خویی در تقدیم حق الناس

محقق خویی در مثالی که شخص هم دینی بر عهده دارد و هم حج بر او واجب است و قدرت بر امتثال هر دو ندارد وجوب أداء دین را مقدم می دانند .دلیل ایشان نیز همین مطلب است که حقوق مردم نزد خداوند متعال بسیار پر اهمیت تر است حقوق الهی است و در موارد تزاحم جزم به وجوب تقدم حق مردم وجود دارد .سپس این شبهه را که حج از اعمالی است که اسلام بر آن بناء شده است را نیز مطرح می  کنند و پاسخ می دهند که حج هنگامی که وجوبش فعلی شود آن ویژگی مهم را داراست درحالی که تازمانی که مکلف دینی بر عهده داشته باشد وجوب حج اصلا فعلی نخواهد شد .

ایشان سپس کلام مرحوم سید یزدی را مبنی بر تخییر در تزاحم حج و أداء دین  مطرح می کنند .مرحوم سید شاهدی بر عدم تقدم حق الناس (دین ) بر حق الله (حج ) ذکر می کنند و آن اینکه اگر میتی حج و أداء دین برعهده داشته باشد از ترکه ی او به صورت مساوی برای حج و أداء دین استفاده می کنند و اینگونه نیست که به طور مسلم أداء دین را ترجیح دهند .

محقق خویی به این فرمایش سید اشکال می کنند که :

اولا: شاهدی که ذکر کرده اید مورد وفات است و نمی تواند شاهد خوبی برای عدم تقدم حق الناس بر حق الله باشد چرا که هنگامی که یک مسلمان از دنیا می رود در حقیقت حجی را که به عهده دارد نیز نوعی دین بر گردن اوست .

ثانیا : همان توزیع ترکه بر حج و أداء دین را نیز ما قبول نداریم و دلیل بر آن نیافتیم .و اگر ما بودیم و مساله , و روایتی در میان نبود علی القاعده باید دین را مقدم بر حج قرار می دادیم .[1]

مناقشه در کلام محقق خویی

فرمایش ایشان د رتقدیم أداء دین بر جج تمام نیست .زیرا اگر مراد ایشان در جایی است که حج هنوز مستقر بر ذمه ی او نشده است ؛یعنی به عنوان مثال مکلف مالی دارد که اگر بخواهد أداء دین کند دیگر استطاعت برای او حاصل نمی شود این فرض از محل بحث خارج است و اصلا تزاحمی بین حج و دین رخ نداده است .اگر هم مراد ایشان این است که حج بر ذمه ی مکلف واجب شده است و نرفته است تا دینی بر گردن او آمده است در این جا معلوم نیست که أداء دین بر حج مقدم شده باشد و محل فرض نیز همین است .فرض درجایی است که تزاحم حج با أداء دین رخ داده باشد و هیچ دلیلی بر تقدم حق الناس بر حق الله نیست .

مرحوم حکیم نیز در مستمسک همین اشکال را مطرح کرده اند و فرموده اند که هیچ دلیلی بر تقدم مطلق حق الناس بر حق الله در دست نیست .[2]

---

[1] . موسوعة الامام الخوئي ج26ص92.
 
[2] . مستمسك العروة ج10 ص99.