20-ارديبهشت-1397, 09:52
مرحوم شیخ در ذیل بحث کذب در مکاسب نوشته اند:
و العقل مستقلّ بوجوب ارتكاب أقلّ القبيحين مع بقائه على قبحه، أو انتفاء قبحه؛ لغلبة الآخر عليه، على القولين فی کون القبح العقلی مطلقا او فی خصوص الکذب لاجل الذات او بالوجوه و الاعتبارات.
به نظر می رسد که بین قبح مقید با قبح اقتضائی باید تفکیک کرد. وقتی فعلی در ظرفی قبیح است و در ظرف دیگری بایسته است یک صورت این است که اساسا آن فعل ، بقید کونه فی ذاک الظرف قبح دارد. صورت دیگر این است که ذات آن فعل و ولو خلی و نفسه اقتضای قبح دارد و وقتی در آن ظرف قرار می گیرد به جهت تزاحم، انجام آن بایسته می شود. حالا در این فرض دو تحلیل مطرح است. یک تحلیل این است که اساسا هیچ قبحی بالفعل در این عمل نیست و تحلیل دیگر این است که نه قبح از حیث ذات فعل کماکان باقی است لکن ارتکاب اقل القبیحین عند التزاحم بایسته است و بایستگی با قبح جمع می شود.
یکی از ثمرات این تفکیک این است که اگر فرض دوم باشد جز در صورت انحصار، فعل قبیح بایسته نمی شود برخلاف صورت اول که ممکن است اساسا در شرایطی اقتضای قبح نیز نداشته باشد.
به نظر می رسد که بین قبح مقید با قبح اقتضائی باید تفکیک کرد. وقتی فعلی در ظرفی قبیح است و در ظرف دیگری بایسته است یک صورت این است که اساسا آن فعل ، بقید کونه فی ذاک الظرف قبح دارد. صورت دیگر این است که ذات آن فعل و ولو خلی و نفسه اقتضای قبح دارد و وقتی در آن ظرف قرار می گیرد به جهت تزاحم، انجام آن بایسته می شود. حالا در این فرض دو تحلیل مطرح است. یک تحلیل این است که اساسا هیچ قبحی بالفعل در این عمل نیست و تحلیل دیگر این است که نه قبح از حیث ذات فعل کماکان باقی است لکن ارتکاب اقل القبیحین عند التزاحم بایسته است و بایستگی با قبح جمع می شود.
یکی از ثمرات این تفکیک این است که اگر فرض دوم باشد جز در صورت انحصار، فعل قبیح بایسته نمی شود برخلاف صورت اول که ممکن است اساسا در شرایطی اقتضای قبح نیز نداشته باشد.
