سرایت اجمال مخصص منفصل( بین اقل و اکثر) به عام

[مسعود عطار منش]

به نظر میرسد وقتی متکلم به هر دلیلی ، به بیان منفصل مقصود خود را تبیین می کند چه در محیط تقنین باشد چه نباشد انتظار وی از مخاطب این است که مقصود از کلام را با در نظر گرفتن مجموع دو کلام بدست آورد لذا باید مفاد مجموعی دو کلام را در نظر گرفت نه تک تک .

در اینکه گاهی به دلیل وجود قرینه، در مخصص منفصل نمی‌توان به عام تمسک کرد، بحثی نیست.
بلکه محل نزاع در این است که وقتی قرینه‌ای نیست، اصل عقلایی تمسک به عام است یا خیر؟

تذکر چند نکته مفید به نظر می رسد :
نکتۀ اول : یکی از مشکلاتی اهل علم گاها خصوصا در بحث های اصولی دچار آن میشوند این است که دائماً به دنبال بحثهایی هستند که در خلأ بوده و ناظر به واقعیت نیست یعنی دائما فضای موجود بین عرف عقلائ یا عرف متشرعه را خالی از قرینه در نظر گرفته و بحثهای انتزاعی مطرح می کنند در حالی که در خارج اگر نگوئیم در غالب موارد لا اقل در بسیاری از موارد قرائنی همراه با کلام است که تعیین کنندۀ ظهورات است و یک محقق حق ندارد در فضایی خالی از این واقعیات بحث کند پس دلیلی ندارد بحث را منحصر کنیم به جایی که قرینه ای نیست همینطور که دلیلی ندارد بحث را منحصر به حالت وجود قرینه کنیم .
نکتۀ دوم : ضابطۀ کلی را در صدر عرایضم عرض کردم و آن عبارت از لحاظ مفاد مجموعی دو کلام است یعنی اگر هیچ قرینه ای ولو به نحو دلالت سکوتیه که شرطش مقام بیان است در این بیان وجود نداشته باشد معنایش این است که دو کلام مفاد مجموعی نداشته باشد معنایش اجمال بوده و مجالی برای تمسک به عام وجود ندارد و اگر مفاد مجموعی داشته باشد به همان مفاد اخذ می کنیم حال برای تعیین این که آیا مفاد مجموعی دارد یا ندارد باید به واقعیت خارجی کلام توجه کرد که بنده بعنوان مثال یک نمونه ذکر کردم.
نکتۀ سوم : در توضیح ضابطۀ مذکور باید عرض کنم یک متکلم گاهی بنا دارد مراد خود را با کلام واجد القاء کند که در این صورت معنا ندارد به بیان منفصل تکیه کند و اگر بیان منفصلی آورد که ولو اخص از بیان قبلی بود به منزلۀ معارض تلفی میشود و اگر همین متکلم به دلی مصالحی همچون مصلت تدریج بنا بر این ندارد که تمام مصود خود را با یک کلام القاء کند در نتیجه انتظارش از مخاطب نیز این است که مراد را از مجموع کلمات واصل شده بدست آورد (بله اگر واصل نشده باشد حرف دیگری است) لذا ما نباید ظهور وحدانی یک خطاب را به تنهایی در نظر گرفته و به آن تمسک کنیم بلکه اگر این خطاب یک مخصص هم دارد باید مفاد مجموعی اینها را در نظر گرفت و دید که ایا معنایی از مجموع این دو کلام افهام میشود یا نه و اگر معنایی افهام نشود در واقع نمی توان به متکلم نسبت داد که شما این معنا را بیان کردی و از ظرفی با توجه به این که قوام حجیت ظهور یا هر حجیت دیگری به قدرت بر احتجاج است در چنین مواردی قدرت بر اجتجاج نبوده و نمی توان به چیزی تمسک کرد .