27-بهمن-1396, 19:09
هر عام و خاصی با هم تعارض بالذات دارند که خاص بر عام مقدم میشود. اما گاهی علاوه بر تعارض بالذات ،بین این دو تعارض بالعرض رخ میدهد. آیا در تعارض بالعرض هم خاص بر عام مقدم میشود؟
تعارض بالعرض بین عام و خاص یعنی عام شامل فرد الف شده و خاص شامل فرد ب شده و فرد الف را شامل نمیشود اما ما علم اجمالی خارجی پیدا کرده ایم که یکی از این دو خلاف واقع است.
مثال فقهی:
شخصی جنب بود. بعد از خواندن نماز صبح حدث اصغر از او صادر شد. سپس شک کرد که برای نماز صبح غسل جنابت کرد یا خیر؟ قاعده ی فراغ میگوید نماز صبحت صحیح بوده اما استصحاب جنابت میگوید باید برای نماز ظهر غسل کنی و نباید وضو بگیری.
بخاطر حدث اصغری که رخ داده علم اجمالی پیدا میشود که یکی از دو اصل خلاف واقع است:
اگر قبل از نماز صبح غسل نکرده باشد قاعده فراغ خلاف واقع است و اگر غسل کرده باشد الان باید برای نماز ظهر وضو بگیرد چون حدث اصغر از او صادر شده ولی استصحاب میگوید باید غسل کنی و نباید وضو بگیری پس استصحاب خلاف واقع است.
اجرای هردو اصل مستلزم ترخیص در مخالفت قطعیه است.
آیا در اینجا که تعارض بالعرض رخ داده میتوان گفت دلیل استصحاب عام و دلیل قاعده فراغ خاص است فلذا قاعده فراغ جاری خواهد شد؟
نظر استاد شهیدی:
نکته تقدیم خاص بر عام قرینیت عرفیه و یا اقوائیت ظهور است و هیچ کدام در اینجا وجود ندارد.
مثال عرفی:
از مولا دو خطاب صادر شده: "اکرم العالم" و "لاتکرم العالم الفاسق". ما علم اجمالی پیدا کردیم که یا زید عادل از وجوب اکرام خارج شده و یا اینکه عمرو فاسق از حرمت اکرام خارج شده است. هیچ عرفی نمیگوید که چون خطاب اول عام و خطاب دوم خاص است پس خاص شامل عمرو شده و زید از عموم عام خارج شده است.
تعارض بالعرض بین عام و خاص یعنی عام شامل فرد الف شده و خاص شامل فرد ب شده و فرد الف را شامل نمیشود اما ما علم اجمالی خارجی پیدا کرده ایم که یکی از این دو خلاف واقع است.
مثال فقهی:
شخصی جنب بود. بعد از خواندن نماز صبح حدث اصغر از او صادر شد. سپس شک کرد که برای نماز صبح غسل جنابت کرد یا خیر؟ قاعده ی فراغ میگوید نماز صبحت صحیح بوده اما استصحاب جنابت میگوید باید برای نماز ظهر غسل کنی و نباید وضو بگیری.
بخاطر حدث اصغری که رخ داده علم اجمالی پیدا میشود که یکی از دو اصل خلاف واقع است:
اگر قبل از نماز صبح غسل نکرده باشد قاعده فراغ خلاف واقع است و اگر غسل کرده باشد الان باید برای نماز ظهر وضو بگیرد چون حدث اصغر از او صادر شده ولی استصحاب میگوید باید غسل کنی و نباید وضو بگیری پس استصحاب خلاف واقع است.
اجرای هردو اصل مستلزم ترخیص در مخالفت قطعیه است.
آیا در اینجا که تعارض بالعرض رخ داده میتوان گفت دلیل استصحاب عام و دلیل قاعده فراغ خاص است فلذا قاعده فراغ جاری خواهد شد؟
نظر استاد شهیدی:
نکته تقدیم خاص بر عام قرینیت عرفیه و یا اقوائیت ظهور است و هیچ کدام در اینجا وجود ندارد.
مثال عرفی:
از مولا دو خطاب صادر شده: "اکرم العالم" و "لاتکرم العالم الفاسق". ما علم اجمالی پیدا کردیم که یا زید عادل از وجوب اکرام خارج شده و یا اینکه عمرو فاسق از حرمت اکرام خارج شده است. هیچ عرفی نمیگوید که چون خطاب اول عام و خطاب دوم خاص است پس خاص شامل عمرو شده و زید از عموم عام خارج شده است.
