بازیابی میراث کهن شیعه بر اساس کتب فقهی قدما

[سید محمد صادق رضوی]

همان طور که حتما اطلاع دارید تا حدود سده یازدهم هجری قسمتهای پراکنده ای از میراث کهن شیعه در دست علما موجود بوده که هم اکنون در اختیار نیست.

از جمله افرادی که به این کتب دسترسی داشته اند و قسمتی از آنها را به ما منتقل کرده اند می توان به ابن ادریس، سید بن طاوس،علامه حلی، شهیدین، شیخ بهائی، علامه مجلسی رحمة الله علیهم اشاره کرد. خوشبختانه قسمت معظمی از این دست موارد توسط فقها و محدثین بزرگ شناسایی شده و در کتب روایی و استدلالی جایگاه خود را یافته است.برای مثال محقق حلی در معتبر و نکت النهایة از کتب اصیلی همجون جامع بزنطی نقل می کند که در وسائل هم بازتابی شده است. البته این که آیا پوشش صاحب وسائل ره کامل بوده یا مواردی از ایشان فوت شده، خود نیاز به تتبع و تحقیق مستقلی دارد. 

در این میان برخی کتب فقهی هستند که به علت عدم شهرت، محتوای غنی تراثی آنان در مجامع فقهی و روایی مطرح نشده است. در اینجا قصد دارم به توفیق الهی به یک مورد اشاره کنم:

الحاشیة النجّاریّة

این حاشیه مرحوم شهید اول بر قواعد است که بجهت جمع آوری شدن آن توسط شاگرد وی ابن النجار به این نام خوانده می شود. این کتاب به تازگی در ضمن موسوعة الشهید الأول جلد 14 چاپ شده است.در ادامه قسمتهایی از منابع اولیه این کتاب را مرور می کنیم: (شایسته بود محقق بزرگوار  دقت بیشتری در این موارد به خرج می دادند کما لا یخفی علی المُراجع)

ص 87- قوله (وکلمات الفرج) ابن بابویه عن أبیه عن محمد بن أحمد بن علی عن عبد الله بن الصلت عن حماد بن عیسی عن حریز بن عبد الله عن زرارة عن أبی جعفر علیه السلام الخ [کلمات فرج با این سند در کتب ابن بابویه یافت نشد]

ص 88- بخطّ المصنّف:قیل: لما غسل علي فاطمة صلوات الله عليهما قال له ابن عباس: أ غسلت فاطمة؟ قال: أ ما سمعت قول النبي صلی الله علیه وآله: هي زوجتك في الدنيا و الآخرة؟. [این روایت را مرحوم مجلسی از خط شیخ محمد بن علی جباعی از خط شهید نقل می کند بحار الأنوار 78/ 300]

ص 135- از کتاب السفر یحیی بن سعید حلی ره نقل می کند: وحکی لی شیخنا ابن نما انه سافر مع جدّنا شیخه ابن ادریس لزیارة أمیر المؤمنین علیه السلام الخ [این مطلب در مفتاح الکرامة 10/ 303 نیز به نقل از همین حاشیه آمده است]
ص 163- متضمن مطالب جالبی از فتاوی متقدمین در باب صوم نافله در سفر

نقل قول از یونس بن عبد الرحمن در صفحات 179، 191، 192

ص 181: ما رواه البزنطی فی أحادیث أبی عبد الله علیه السلام ...

ص 216- روی العلاء فی کتابه

ص 279- فی کتاب المشیخة لابن محبوب

نقل از کتب فقهی حسین بن سعید صفحات 435،458، 465، 466، 437

نقل از کتاب مسمع ص 507، 633