اشتباه عجیب شیخ صدوق در لزوم تقدیم نماز بر خطبتین در نماز جمعه

[سید رضا حسنی]

امر پرواضح است که در جمعه جعل خطبتین قبل از نماز است و احدی در آن شک نکرده است. بلکه شاید بتوان از آیه نیز استفاده کرد که اول خطبه است و بعد نماز است.
کلام شیخ صدوق: تاخر خطبه از نماز 

با اینکه امر واضح است همانطور که صاحب جواهر فرموده است[1] از عجایب است که شیخ صدوق در فقیه این گونه آورده است که:

« وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَوَّلُ مَنْ قَدَّمَ الْخُطْبَةَ عَلَى الصَّلَاةِ يَوْمَ الْجُمُعَة عُثْمَانُ لِأَنَّهُ كَانَ إِذَا صَلَّى لَمْ يَقِفِ النَّاسُ عَلَى خُطْبَتِهِ وَ تَفَرَّقُوا وَ قَالُوا مَا نَصْنَعُ بِمَوَاعِظِهِ وَ هُوَ لَا يَتَّعِظُ بِهَا وَ قَدْ أَحْدَثَ مَا أَحْدَثَ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ قَدَّمَ الْخُطْبَتَيْنِ عَلَى الصَّلَاةِ»[2]

مردم نمی ایستادند و می رفتند. زمانی بوده اند که مردم از عثمان بر گشته بودند و قبولش نداشتند. عجیب بودنش این است که این حدیث را در مقنعه و هدایۀ و سایر کتب[3] نیز همینطور فتوا داده است. کانّ این قضیه کشف می کند که صدوق یک بار هم نماز جمعه شرکت نکرده است که ببیند که مسلمانان قبل از نماز می خوانند. در علل نیز تعلیقه زده است که فضل اشتباه کرده است:

« ِقَالَ مُصَنِّفُ هَذَا الْكِتَابِ رَحِمَهُ اللَّهُ جَاءَ هَذَا الْخَبَرُ هَكَذَا وَ الْخُطْبَتَانِ فِي الْجُمُعَةِ وَ الْعِيدِ بَعْدَ الصَّلَاةِ لِأَنَّهُمَا بِمَنْزِلَةِ الرَّكْعَتَيْنِ الْأَخِيرَتَيْنِ وَ إِنَّ أَوَّلَ مَنْ قَدَّمَ الْخُطْبَتَيْنِ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ لِأَنَّهُ لَمَّا أَحْدَثَ مَا أَحْدَثَ لَمْ يَكُنِ النَّاسُ يَقِفُونَ عَلَى خُطْبَةٍ وَ يَقُولُونَ مَا نَصْنَعُ بِمَوَاعِظِهِ وَ قَدْ أَحْدَثَ مَا أَحْدَثَ فَقَدَّمَ الْخُطْبَتَيْنِ لِيَقِفَ النَّاسُ انْتِظَاراً لِلصَّلَاةِ وَ لَا يَتَفَرَّقُوا عَنْه‏»[4]

 این فتوای  ایشان از عجایب است . خصوصا که در همین فقیه روایت سیزدهم را آورده است (ایشان خیلی إباء نداشته است که یک چیزی را خلاف ببیند و دستکاری کند)، لکن من حیث لا یشعر این روایت را آورده است در حالی که خلاف نظر خود را می رساند. در روایت سیزده می گوید که خطبه را که امام خواند جایز است صحبت کردن بین خطبه و اقامه ی نماز؛

« وَ رَوَى الْعَلَاءُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ يَتَكَلَّمَ الرَّجُلُ إِذَا فَرَغَ الْإِمَامُ مِنَ الْخُطْبَةِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ- مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَنْ تُقَامَ الصَّلَاةُ وَ إِنْ سَمِعَ الْقِرَاءَةَ أَوْ لَمْ يَسْمَعْ أَجْزَأَهُ».[5]

ایشان روایت فضل را که صریح بود توجیه کرده است و گفته است که این از اشتباهات فضل است.

خلاصه اینکه مرحوم شیخ صدوق رحمه الله خبط عجیبی را مرتکب شده است که فرموده است خطبتین در روز جمعه بعد از نماز است. اشتباه ایشان هیچ توجیهی ندارد. اعتقاد صدوق این بوده است که خطبه ها بعد از نماز جمعه است. اصل این داستان هم معلوم نیست ثابتباشد که اولین کسی که مقدم کرده باشد عثمان باشد، این مربوط به روز عید است. لذا خود مضمون نیز مضمون کذبی است. خلاصه اینکه ما نتوانستیم کلام ایشان را بفهمیم. لکن هنوز به ایشان به عنوان یک محدث و فقیه والامقام ایمان داریم. و این اشتباه موجب نقص منزلت ایشان نمی شود.

https://fa.mfeb.ir/taqrir/%d8%b2%d9%85%d8%a7%d9%86-%d8%b4%d8%b1%d8%b9%db%8c-%d8%ae%d8%b7%d8%a8%d9%87-%d9%87%d8%a7%d8%8c-%d8%aa%d9%82%d8%af%d9%85-%d9%88-%d8%aa%d8%a7%d8%ae%db%8c%d8%b1-%d8%ae%d8%b7%d8%a8%d9%87-%d9%87%d8%a7/

 

 

 

---

[1] جواهر الکلام، محمد حسن نجفی، ج11، ص229.

[2] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص433.

[3] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص433.

[4] عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج2، ص112.

[5] من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج1، ص418.