وظیفه در موارد شک در شرطیت یا مانعیت

[سید رضا حسنی]

بحث در این است که آیا شرط صحت نماز جمعه نسبت به نماز جمعه ی دیگر که در فاصله ی کمتر از یک فرسخ از هم قرار دارند، سبق جمعه است یا اینکه سبق دیگری مانع است. 
به نظر می رسد این بحث استظهاری است. این اختلاف در خیلی از موارد وجود دارد مثل اینکه آیا طهارت از خبث شرط است یا اینکه نجاست مانع است. این یک بحث استظهاری است. گاهی مناسبات حکم و موضوع، یا ظاهر خطاب است که می توان شرطیت یا مانعیت را استظهار کرد ولی یک جاهایی هم خطاب دارای اشکال است و واضخ نیست که شرط یا مانع باشد. به عنوان مثال در محل بحث ما همانطور که در جلسه ی سابق عرض کردیم، برخی از فقرات روایت شرطیت را می رساند، و برخی از فقرات آن مانعیت سبق یا تقارن نماز دیگر را می رساند.  هنگامی که شک در شرطیت یا مانعیت یک شی کردیم و از روایت هم هیچ کدام را استظهار نکردیم:

شیخ انصاری فرموده است در اصول اصلی نداریم که معین کند که شرط است یا مانع است؛ این مسئله فقط و فقط متوقف بر استظهار است. اگر نتوانستیم استظهار کنیم، حرف صاحب جواهر مبنی بر اصل اشتغال ثابت می شود. زیرا در این صورت مورد شبهه موضوعیه اصل برائت است و برائت جاری نیست، لذا داستان اشتغال یقینی یستلزم برائت یقینی به میان می آید.

تاریخ درس: 26 دی ماه 97

[سید رضا حسنی]

مطالب مذکور را حضرت استاد گنجی در درس بیان فرمودند لکن استاد برخی از اساتید از جمله استاد راهنمای همین درس در مورد شک در شرطیت یا مانعیت می فرمایند:
« در کلمات محقق نایینی آمده است و استاد شهیدی نیز قبول کرده اند که مرجع در اینجا برائت از شرطیت است زیرا شرطیت مئونه زایده دارد و مانعیت مئونه زائده ندارد لذا براءت از شرطیت مطرح می شود. البته استاد ظاهرا این بیان را قبول ندارند که اینگونه فرموده اند:

«این مسئله فقط و فقط متوقف بر استظهار است. اگر نتوانستیم استظهار کنیم، حرف صاحب جواهر ثابت می شود. زیرا شک داریم که مورد  شبهه موضوعیه اصل برائت است یا خیر، لذا داستان اشتغال یقینی یستلزم برائت یقینی به میان می آید».

ولی  به نظر این بیان استاد تمام نیست زیرا خود شرطیت مجرای برائت است به دلیل مئونه زائدی که در آن وجود دارد.

[مسعود عطار منش]

به نظر می رسد جریان برائت بند به شرطیت و مانعیت نیست بلکه بستگی به استغراقی و بدلی بودن دارد چون اگر استغراقی باشد شک در سعه و ضیق تکلیف است حتی اگر شرط بودنش معلوم باشد .
مثلا اگر مولا گفت شرط صحت فلان کار این است که تمام طلاب مدرسه را اکرام کنی و از طرفی هم گفته بود اگر در ثکلیف زاوئد شک داشتی برائت جاری کن حال اگر شک کردیم فلا شخص از طلاب است یا نه به راحتی برائت جاری میشود ولو شک ما در شرطیت این شخص است نه مانعیتش و همچنین اگر مانع باشد ولی بدلی باشد به نظر میرسد برائت جاری نیست پس این گونه نیست که شرطیت و مانعیت درجریان برائت مؤثر باشد بلکه چون شرطیت غالبا بدلی است و مانعیت غالبا استغراقی این توهم شکل گرفته است .

[سید رضا حسنی]

به نظر می رسد جریان برائت بند به شرطیت و مانعیت نیست بلکه بستگی به استغراقی و بدلی بودن دارد چون اگر استغراقی باشد شک در سعه و ضیق تکلیف است حتی اگر شرط بودنش معلوم باشد .
مثلا اگر مولا گفت شرط صحت فلان کار این است که تمام طلاب مدرسه را اکرام کنی و از طرفی هم گفته بود اگر در ثکلیف زاوئد شک داشتی برائت جاری کن حال اگر شک کردیم فلا شخص از طلاب است یا نه به راحتی برائت جاری میشود ولو شک ما در شرطیت این شخص است نه مانعیتش و همچنین اگر مانع باشد ولی بدلی باشد به نظر میرسد برائت جاری نیست پس این گونه نیست که شرطیت و مانعیت درجریان برائت مؤثر باشد بلکه چون شرطیت غالبا بدلی است و مانعیت غالبا استغراقی این توهم شکل گرفته است .

سلام علیکم. تشکر بابت اعتناء به مباحث
اصل بحث در این است که اگر شک کردیم یک مطلبی از شروط عمل است یا از موانع آن، وظیفه چیست. به عنوان مثال در محل بحث شک داریم که آیا سبق یک نماز جمعه بر دیگری شرط است یا اینکه سبق نماز دیگری مانع است؟ در اینگونه موارد بر فرض اینکه از روایات نیز هیچ کدام از شرطیت و مانعیت برداشت نشود چه باید کرد؟ 
گفته شد که خود شرطیت به دلیل مئونه زائده ای که دارد مجرای برائت است. مئونه زائده ای که در شرطیت است این است که شرطیت احراز می خواهد. لکن مانع احراز نمی خواهد و با اصل می توان عدم مانع را ثابت کرد.
لذا ارتباط این بحث به بحث استغراقی با بدلی بودن را متوجه نشدم. در منابع اصولی نیز مطلبی چنین، به نظر نرسیده است. اگر مصدری هست در این باره که این بحث را مرتبط با بحث استغراقیت و یا بدلیت کرده باشند بفرمایید.