ولایت مطلقه فقیه، نقضی بر اصل امامت

[سید محمد صادق رضوی]

بسم الله الرحمن الرحيم

در کنار چالش های فراوانی که مدعیان ولایت فقیه با آن روبرو هستند، تنگنای جنبه ی اعتقادی این بحث است.نحوه ی طرح ولایت فقیه در بعضی مباحث متأخرین شباهت فراوانی به مدعیات اهل سنّت در بحث اجماع و شوری بر انتخاب خلیفه دارد.سخن در اینجا زیاد است که باید در محلّ مناسب خود بیان شود. در اینجا به سخن مبارک امام رضا علیه السلام تبرک می جوییم که در آن روایت مشهور فرمودند: «هل يعرفون قدر الإمامة و محلها من الأمة فيجوز فيها اختيارهم ؟!إنّ الإمامة أجلُّ قدراً و أعظم شأناً و أعلى مكاناً و أمنع جانبا و أبعد غورا من أن يبلغها الناس بعقولهم أو ينالوها بآرائهم أو يقيموا إماما باختيارهم‏...»
هنگامی که با مدعیان ولایت فقیه در این باب گفتگو می شود، سریعاً حاشا می کنند و می گویند هرگز قصد ما اثبات امامت نیست و بلکه نیابت از امام است؛ حال آن که مراد از امامت چیزی جز مناصب خاصّ ائمه علیهم السلام نیست که قائلین ولایت فقیه تمامی آن ها را برای ولی فقیه ثابت می دانند.
شاهد واضح بر این مطلب روایت زیر است که به عبارات و اسناد گوناگون نقل شده است:
« الله أجلّ و أعزّ و أعظم و أكرم من أن يفرض طاعة عبد يحجب عنه علم سمائه و أرضه‏».
بنگرید: بصائر الدرجات/ 124- 126 (8 حدیث)؛ کافی 1/ 210- 211؛ اثبات الوصیه / 180؛ الغیبة نعمانی 326- 327
که خلاصه مضمون آن اینست: خداوند منزّه و بلند مرتبه تر از اینست که طاعت بنده ای –یعنی معصومین علیهم السلام- را واجب قرار دهد و سپس علم آسمان و زمین را از آن بنده دریغ دارد.
در این حدیث شریف به وضوح می بابیم که اولا: عمده مظهر امامت، فرض طاعت است که قائلین ولایت فقیه آن را برای ولی فقیه ثابت می دانند. و ثانیا: این منصب به قدری والاست که خداوند تنها به شخصی می دهد که علم آسمان و زمین را نیز به او عطا کند؛ که ولی فقیه –وهر عالم غیر معصوم- معلوم نیست سر سوزنی از این علم را هم داشته باشد...

مطلب مرتبط: ولایت فقیه مسئولیت یا تسلط؟

[سید رضا حسنی]

سلام علیکم برادر عزیز
در دو نکته از فرمایشات جنابعالی مناقشه است:
نکته اول: فرمودید امامت جز همین مناصب خاص امامت نیست؛ این کلام تمام نیست. امامت خود یک معنای والایی که نهایت کمالات یک انسان را می رساند را بیان می کند. این مقامات شامل مناصب خاصه در دنیا و مقامات معنوی است. حال اگر کسی با ادله ی ولایت فقیه بدین نتیجه رسید که شخص امام علیه السلام تمام وظایفی را که در حیطه ی حکومت، بر عهده ی اوست، در زمان غیبت به یک فقیه محول کرده باشد تا مردم به او رجوع کنند هیچ نقضی بر امامت تصور نمی شود.
نکته ی دوم: شاهدی که از روایت بیان فرمودید نیز محل مناقشه است؛ چرا که بعید نیست مراد امام علیه السلام از مفترض الطاعه بودن، مفترض الطاعه بودن به معنای مطلق است. یعنی همان عصمت، و حال آنکه کسانی که ولی فقیه را مفترض الطاعه می دانند، ادعای عصمت او را نمی کنند و صرفا تا جایی که حکمی مخالف حکم خدا و رفتاری مخالف با حکم الله نداشته باشد او را واوجب الاطاعه می دانند، که این واجب الاطاعه دانستن او را نیز به امر خود امام معصوم می دانند.

[سید محمد صادق رضوی]

سلام علیکم برادر عزیز
در دو نکته از فرمایشات جنابعالی مناقشه است:

علیکم السلام برادر گرامی
در مورد نکته ی اول عرض کنم که همانطور که اشاره کردم غرض بنده تفصیل این مبحث نبود، چرا اکه این مبحث بیشتر صبغه اعتقادی داشته و از فضای فقهی این تالار خارج است.
در مورد نکته ی دوم، آن چه بیان نمودید کاملا خلاف ظاهر و متعارف از کلام است .اطاعت چه ارتباطی با عصمت دارد؟؟آیا شما تمامی روایاتی که نامی از (فرض طاعت) برده شده حمل بر عصمت می کنید، یا فقط این روایت چون مخالف پیش فرض های ذهنی شماست باید اینگونه معنا شود؟ در این صورت اصل وجوب اطاعت ائمه علیهم السلام را از کجا ثابت خواهید کرد؟ چطور امکان دارد اطلاق، چیزی را خارج از مدلول یک لفظ ثابت کند؟ واقعا جالب است که ما اصل عصمت را با لزوم اطاعت و آیه اولی الأمر ثابت می کنیم، آنگاه بخواهیم مراد از لزوم اطاعت را (عصمت) بگیریم!
امیدوارم بینش های سیاسی پرده ای بر حق بینی ما نشود

[مسعود عطار منش]

در اینجا به سخن مبارک امام رضا علیه السلام تبرک می جوییم که در آن روایت مشهور فرمودند: «هل يعرفون قدر الإمامة و محلها من الأمة فيجوز فيها اختيارهم ؟!إنّ الإمامة أجلُّ قدراً و أعظم شأناً و أعلى مكاناً و أمنع جانبا و أبعد غورا من أن يبلغها الناس بعقولهم أو ينالوها بآرائهم أو يقيموا إماما باختيارهم‏...»
هنگامی که با مدعیان ولایت فقیه در این باب گفتگو می شود، سریعاً حاشا می کنند و می گویند هرگز قصد ما اثبات امامت نیست و بلکه نیابت از امام است؛ حال آن که مراد از امامت چیزی جز مناصب خاصّ ائمه علیهم السلام نیست که قائلین ولایت فقیه تمامی آن ها را برای ولی فقیه ثابت می دانند.
شاهد واضح بر این مطلب روایت زیر است که به عبارات و اسناد گوناگون نقل شده است:
« الله أجلّ و أعزّ و أعظم و أكرم من أن يفرض طاعة عبد يحجب عنه علم سمائه و أرضه‏».
بنگرید: بصائر الدرجات/ 124- 126 (8 حدیث)؛ کافی 1/ 210- 211؛ اثبات الوصیه / 180؛ الغیبة نعمانی 326- 327
که خلاصه مضمون آن اینست: خداوند منزّه و بلند مرتبه تر از اینست که طاعت بنده ای –یعنی معصومین علیهم السلام- را واجب قرار دهد و سپس علم آسمان و زمین را از آن بنده دریغ دارد.
در این حدیث شریف به وضوح می بابیم که اولا: عمده مظهر امامت، فرض طاعت است که قائلین ولایت فقیه آن را برای ولی فقیه ثابت می دانند. و ثانیا: این منصب به قدری والاست که خداوند تنها به شخصی می دهد که علم آسمان و زمین را نیز به او عطا کند؛ که ولی فقیه –وهر عالم غیر معصوم- معلوم نیست سر سوزنی از این علم را هم داشته باشد...

مطلب مرتبط: ولایت فقیه مسئولیت یا تسلط؟

در مورد مفهوم امامت در روایت اول باید گفت :
همانطور که بارها گفته ایم برای فهم صحیح روایات و آیات باید ظرف صدورشان را در نظر گرفت یعنی باید ظهوری و مفادی را در نظر گرفت که در زمان صدور برای کلام وجود داشته و مخاطبین مستقیم آن را می فهمیدند و با توجه به این که اطلاق تعبیر امام نسبت به امام غیر معصوم به توجه به تناسب حکمی که در روایت ذکر شده است امری غیر عقلائی است برای ردع ارتکاز عقلاء نمیت وان به این اطلاق تمسک کرد و به عبارت دیگر در بین عقلاء ارتکاز قوی و وثیقی بر لزوم نصب سلطان وجود دارد یعنی کسی باید باشد که بر دیگران مسلط باشد و بتواند آن ها را با امر و نهی کردن مدیریت کند فلذا یا یک روایتی که اولا معلوم نیست ظهورش در زمان صدور چگونه بوده و ثانیا اطلاقش نسبت به امام غیر معصوم نتیجه ای غیر عقلائی دارد نمی تواند با احکام عقلائی ای که در اسلام آمده را مقابله نموده یا حتی اگر این احکام نبودند نمی توانست رادع ارتکاز و سیره عقلا باشد .
و من هنا یظهر مفترض الطاعه بودن هم که در عبارت دوم آمده اگر بخواهد تنها امام معصوم را شامل شود هیچ اشکالی ندارد ولی اطلاقش نسبت به امام غیر معصوم نتیجه اش این است که حکام وسلاطینی که ولو به دست معصومین در زمان خود مصومین نصب شده اند هم وجوب طاعت نداشته باشند و این هم غیر عقلائی است و هم ظاهرا شواهدی بر خلافش از تاریخ یافت میشود .
علاوه بر این که مفترض الطاعه بودن را در مورد مراجع تقلید هم میتوان مطرح کرد یعنی خدا اجل است از این که طاعت مرجع تقلیدی را لازم بداند با این که در زمان خود معصومین به فقهاء ارجاع داده میشد . اگر این ها را تخصیص می دانید خود فقیه عصر غیبت را هم تخصیص بزنید چون فرض این است که ادله ولایت فقیه و لزوم تقلید  فی حد نفسه تمام است و در سند و دلالت آنها اشکالی نیست .

[سید محمد صادق رضوی]

واقعا جالب است و اسفناک ، انبیا و ائمه علیهم صلوات الله اجمعین صدها سال تبلیغ نمودند تا این را با به ما بفهمانند که : «إن الحکم إلا لله»، بعد با ادعای یک ارتکاز عقلایی -که معلوم نیست از کجا سربرآورده-بخواهیم تمام اینها را زیر پا بگذاریم. به نظرم اگر خود خدا هم صریحا داد می زد که (بندگان من! از احدی غیر امام معصوم اطاعت نکنید)، این کلام را مخالف ارتکاز عقلائی و مطروح می داسنتند! وَ لَوْ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ باباً مِنَ السَّماءِ فَظَلُّوا فيهِ يَعْرُجُون‏ لَقالُوا إِنَّما سُكِّرَتْ أَبْصارُنا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَسْحُورُون

[مسعود عطار منش]

واقعا جالب است و اسفناک ، انبیا و ائمه علیهم صلوات الله اجمعین صدها سال تبلیغ نمودند تا این را با به ما بفهمانند که : «إن الحکم إلا لله»، بعد با ادعای یک ارتکاز عقلایی -که معلوم نیست از کجا سربرآورده-بخواهیم تمام اینها را زیر پا بگذاریم. به نظرم اگر خود خدا هم صریحا داد می زد که (بندگان من! از احدی غیر امام معصوم اطاعت نکنید)، این کلام را مخالف ارتکاز عقلائی و مطروح می داسنتند! وَ لَوْ فَتَحْنا عَلَيْهِمْ باباً مِنَ السَّماءِ فَظَلُّوا فيهِ يَعْرُجُون‏ لَقالُوا إِنَّما سُكِّرَتْ أَبْصارُنا بَلْ نَحْنُ قَوْمٌ مَسْحُورُون

در این که حاکم علی الاطلاق خداست هیچ شکی نیست و انما الکلام در این است که در فهم کلمات این حاکم علی الاطلاق چه روشی را باید دنبال کرد ؛ دو نوع روش فکری وجود دارد :
1- بنشینیم در خانه و با اجرای اصاله العموم و اصاله الاطلاق های غیر واقعی و با جمود به الفاظ به استنباط بپردازیم .
2- تمام تلاش خود را در فهم مراد واقعی شارع و ظهورات واقعی کلام او که در زمان صدور کلام به مخاطب افهام شده انجام دهیم .
خیال می کنم در این مسأله با هم اشتراک نظر داشته باشیم که روش فهم کلمات شارع همان روش عقلائی است و خیال می کنم این مقدار را هم قبول دارید که یکی از واقعیتهای موجود در محاورات عقلائی و شرعی انصراف است . همانطور که مرحوم شهید صدر فرمودند که کلام کاملا متینی هم هست اگر در بین عقلاء یک سیره و روشی بصورت محکم پایه گذاری شده باشد ( نصب سلطان و اعطای حق سلطه او بر مردم ) چون شارع حاکم علی الاطلاق است و به تعبیر شما «ان الحکم الا لله» پس حق رد و امضای همین سیره نیز برای خداست ؛، ایشان می فرماید رادع با مردوع باید تناسب داشته باشد یعنی اگر مردوع یک سیره مستحکم است رادع آن هم باید یک لفظ محکم باشد نه این که بینشیم در خانه و با اصاله الاطلاقهای توهمی سیره های مستحکم عقلائی را ردع کنیم و به تعبیر فنی عمومات و اطلاقات این چنینی نمی منصرف از سیره های مستحکم بوده و اگر حاکم علی الاطلاق بخواهد آن را ردع کند روش عقلائی محاورات این است که نباید به یک عموم و اطلاق این چنینی اکتفاء کند .
یک روش تفکر که دامن عده ای را گرفته استاین است که به راحتی و بدون نظر به واقعیات موجود در محاورات و ارتکازات عقلائی و متشرعی به راحتی اصاله الاطلاق و ... را جاری کرده و در فهم کلمات حاکم علی الاطلاق دچار اشتباه می شوند .
و من هنا یظهر اگر شارع خودش به تعبیر شما داد می زند از احدی غیر از معصومین تبعیت نکنید تناسب رادع و مردوع تأمین میشود و کلام شارع به خوبی فهم میشد و بالتبع از احدی غیر از ایشان تبعیت نمی کردیم .
بنده ادعا نمی کنم حرفم کاملا بدون اشکال است ولی این را می دانم که شما در فهم مراد بنده قصورا یا تقصیر دچار اشتیاه شدید ؛ من نمی دانم کجای حرف بنده این قدر اسفناک است.