21-فروردين-1398, 13:08
گفته می شود قدم، یا ذراع، این قدم و ذراع به لحاظ آن شاخص خیلی با هم اختلاف دارند. یعنی بستگی دارد شاخص چه مقدار باشد. اگر شاخص خیلی بزرگ باشد، به اندازه ی قدم شدن شاید چند دقیقه بیشتر نباشد ولی اگر کوتاه باشد چند زیاد تر طول می کشد. لذا این مسئله را محقق خویی مطرح کرده است. این مسئله یک جاهایی شاید تاثیر داشته باشد. مثلا اگر کسی حال دارد می خواهد نماز مستحب با حال و با سوره طوال بخواند، ثمره دارد. یک جاهایی تعیین ذراع و قدم برای ما مهم است. هنگامی که ذراع و قدم مختلف است معیار چیست؟ این مشکله در خود روایات حل شده است. در برخی از روایات از اول این مشکله را ندارند. مثل این روایات:
«عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ وَ حُسَیْنِ بْنِ هَاشِمٍ وَ عَلِیِّ بْنِ رِبَاطٍ وَ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَلَاهِ الظُّهْرِ فَقَالَ إِذَا کَانَ الْفَیْءُ ذِرَاعاً قُلْتُ ذِرَاعاً مِنْ أَیِّ شَیْءٍ قَالَ ذِرَاعاً مِنْ فَیْئِکَ قُلْتُ فَالْعَصْرُ قَالَ الشَّطْرُ مِنْ ذَلِکَ قُلْتُ هَذَا شِبْرٌ قَالَ شِبْرٌ أَ وَ لَیْسَ شِبْرٌ کَثِیرا»ً[۵].
ظاهر این ذراعا یعنی ذراع از قامت خود انسان. لذا حضرت نیز می فرمایند ذراعا من فیئک. در آن روایت چهارم این باب هم آمده بود:
« وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ وَقْتِ الظُّهْرِ فَقَالَ ذِرَاعٌ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ وَقْتُ الْعَصْرِ ذِرَاعاً مِنْ وَقْتِ الظُّهْرِ فَذَاکَ أَرْبَعَهُ أَقْدَامٍ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ حَائِطَ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص کَانَ قَامَهً وَ کَانَ إِذَا مَضَى مِنْهُ ذِرَاعٌ صَلَّى الظُّهْرَ وَ إِذَا مَضَى مِنْهُ ذِرَاعَانِ صَلَّى الْعَصْرَ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرِی لِمَ جُعِلَ الذِّرَاعُ وَ الذِّرَاعَانِ قُلْتُ لِمَ جُعِلَ ذَلِکَ قَالَ لِمَکَانِ النَّافِلَهِ لَکَ أَنْ تَتَنَفَّلَ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ إِلَى أَنْ یَمْضِیَ ذِرَاعٌ فَإِذَا بَلَغَ فَیْؤُکَ ذِرَاعاً بَدَأْتَ بِالْفَرِیضَهِ وَ تَرَکْتَ النَّافِلَهَ وَ إِذَا بَلَغَ فَیْؤُکَ ذِرَاعَیْنِ بَدَأْتَ بِالْفَرِیضَهِ وَ تَرَکْتَ النَّافِلَهَ»[۶].
در آن روایت هفتم باب هم آمده بود:
« مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ جَمِیعاً عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَهِ جَمِیعاً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: کَانَ حَائِطُ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص قَبْلَ أَنْ یُظَلَّلَ قَامَهً وَ کَانَ إِذَا کَانَ الْفَیْءُ ذِرَاعاً وَ هُوَ قَدْرُ مَرْبِضِ عَنْزٍ صَلَّى الظُّهْرَ فَإِذَا کَانَ ضِعْفَ ذَلِکَ صَلَّى الْعَصْرَ»[۷].
متعارف قامت انسان هفت قدم است. البته این ها امور دقی نیستند که بگوییم هفت قدم و یک چهارم قدم است. عرفا می گویند هفت قدم است با تسامح؛ این مسئله در مباحث آتی نیز که مباحث وقت فضیلت است مورد ابتلاء می باشد. یک هفتم انصراف دارد به یک هفتم از قامت متعارف. خطاب انصراف به موارد متعارف دارد. اینگونه نیست که معیار قامت هر شخص باشد، معیار مقدار متعارف است.
البته بعید هم نیست این مراد باشد که به تناسب هر شخصی، یک هفتم از مقدار سایه ی او ملاک باشد. از نظر زمانی هم نسبت به فصول سال فرق می کند. نسبت به حرکت زمین و حرکت خورشید فرق می کند و مقدار آن را نیز معین کرده اند که در تابستان و در زمستان چه مقدار می شود.
«عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ وَ حُسَیْنِ بْنِ هَاشِمٍ وَ عَلِیِّ بْنِ رِبَاطٍ وَ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ صَلَاهِ الظُّهْرِ فَقَالَ إِذَا کَانَ الْفَیْءُ ذِرَاعاً قُلْتُ ذِرَاعاً مِنْ أَیِّ شَیْءٍ قَالَ ذِرَاعاً مِنْ فَیْئِکَ قُلْتُ فَالْعَصْرُ قَالَ الشَّطْرُ مِنْ ذَلِکَ قُلْتُ هَذَا شِبْرٌ قَالَ شِبْرٌ أَ وَ لَیْسَ شِبْرٌ کَثِیرا»ً[۵].
ظاهر این ذراعا یعنی ذراع از قامت خود انسان. لذا حضرت نیز می فرمایند ذراعا من فیئک. در آن روایت چهارم این باب هم آمده بود:
« وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ وَقْتِ الظُّهْرِ فَقَالَ ذِرَاعٌ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ وَ وَقْتُ الْعَصْرِ ذِرَاعاً مِنْ وَقْتِ الظُّهْرِ فَذَاکَ أَرْبَعَهُ أَقْدَامٍ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ حَائِطَ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص کَانَ قَامَهً وَ کَانَ إِذَا مَضَى مِنْهُ ذِرَاعٌ صَلَّى الظُّهْرَ وَ إِذَا مَضَى مِنْهُ ذِرَاعَانِ صَلَّى الْعَصْرَ ثُمَّ قَالَ أَ تَدْرِی لِمَ جُعِلَ الذِّرَاعُ وَ الذِّرَاعَانِ قُلْتُ لِمَ جُعِلَ ذَلِکَ قَالَ لِمَکَانِ النَّافِلَهِ لَکَ أَنْ تَتَنَفَّلَ مِنْ زَوَالِ الشَّمْسِ إِلَى أَنْ یَمْضِیَ ذِرَاعٌ فَإِذَا بَلَغَ فَیْؤُکَ ذِرَاعاً بَدَأْتَ بِالْفَرِیضَهِ وَ تَرَکْتَ النَّافِلَهَ وَ إِذَا بَلَغَ فَیْؤُکَ ذِرَاعَیْنِ بَدَأْتَ بِالْفَرِیضَهِ وَ تَرَکْتَ النَّافِلَهَ»[۶].
در آن روایت هفتم باب هم آمده بود:
« مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ جَمِیعاً عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَهِ جَمِیعاً عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ قَالَ: کَانَ حَائِطُ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص قَبْلَ أَنْ یُظَلَّلَ قَامَهً وَ کَانَ إِذَا کَانَ الْفَیْءُ ذِرَاعاً وَ هُوَ قَدْرُ مَرْبِضِ عَنْزٍ صَلَّى الظُّهْرَ فَإِذَا کَانَ ضِعْفَ ذَلِکَ صَلَّى الْعَصْرَ»[۷].
متعارف قامت انسان هفت قدم است. البته این ها امور دقی نیستند که بگوییم هفت قدم و یک چهارم قدم است. عرفا می گویند هفت قدم است با تسامح؛ این مسئله در مباحث آتی نیز که مباحث وقت فضیلت است مورد ابتلاء می باشد. یک هفتم انصراف دارد به یک هفتم از قامت متعارف. خطاب انصراف به موارد متعارف دارد. اینگونه نیست که معیار قامت هر شخص باشد، معیار مقدار متعارف است.
البته بعید هم نیست این مراد باشد که به تناسب هر شخصی، یک هفتم از مقدار سایه ی او ملاک باشد. از نظر زمانی هم نسبت به فصول سال فرق می کند. نسبت به حرکت زمین و حرکت خورشید فرق می کند و مقدار آن را نیز معین کرده اند که در تابستان و در زمستان چه مقدار می شود.
