معنای وقت اختصاصی نماز

[سید رضا حسنی]

وقت اختصاصی دو معنا دارد:

معنای اول این است که بگوییم وقت اختصاصی یعنی وقتی که صلاحیت دارد برای خصوص این نماز و اگر نماز دیگر در این وقت قرار بگیرد باطل است و قابل تصحیح نیست و داخل در مستثنیات حدیث لاتعاد می شود. به مشهور این معنا را نسبت داده اند[1].

معنای دوم از وقت اختصاصی یعنی نه اینکه نماز دیگر صلاحیت ندارد که در آن وقت خوانده شود لکن در مقام فعلیت، فعلیت آن مختص به ظهر است. مکلف که ملتفت است و عالم به مسئله است و هیچ مشکلی ندارد، بالفعل نماز عصرش در اول زوال باطل است. شأنیت دارد که عصر در آن زمان خوانده شود ولی این شأنیت به فعلیت نرسیده است. در غالب اوقات که مکلف التفات دارد و نسیان و غفلت و جهت دیگری بر او عارض نشده است، فعلیت این زمان برای ظهر است و لذا خواندن عصر در این صورت در این وقت باطل است لکن اگر عارضی عارض شد مثل اینکه از باب غفلت در اول زوال شروع به خواندن نماز عصر کرد، یا اینکه گمان می کرد که نماز ظهر را خوانده است، در اول زوال شروع به خواندن نماز عصر کرد، در این صورت آن اختصاص فعلیت پیدا نمی کند و این نماز عصر در این زمان صحیح است. محقق خویی رحمه الله قائل بدین معنا از اختصاص است یعنی معنای مشهور از وقت مختص را قبول ندارد[2]. نسبت داده اند که ظاهرا صدوقین نیز همین نظر را دارند[3]

---

[1] مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة، علامه حلی، ج2، ص7.« لا خلاف في أنّ زوال الشمس أوّل وقت الظهر‌، و إنّما الخلاف في أنّه من حين الزوال يشترك الوقت بينها و بين العصر، أو يختص الظهر من أوّل الزوال بمقدار أداء أربع ركعات للحاضر و ركعتين للمسافر. فالأول اختيار أبي جعفر بن بابويه و باقي علمائنا على الثاني، و هو الحق عندي».

 

[2] موسوعة الامام الخوئی، السید أبوالقاسم الخوئی، ج11، ص210.« فعلى المسلك المشهور في تفسير وقت الاختصاص من عدم صلاحيته لغير صاحبة الوقت، لا مناص من الحكم بالبطلان، لا لأجل الإخلال بالترتيب فإنه كما عرفت شرط ذُكري، بل للإخلال بالوقت الذي هو من الخمسة المستثناة في حديث لا تعاد.  و أما على المختار من تفسيره بعدم مزاحمة الشريكة لصاحبة الوقت رعاية للترتيب المختص طبعاً بحال العمد و الالتفات مع صلاحية كل جزء مما بين الحدين لكل واحدة من الصلاتين فلا مقتضي للبطلان، بل حال الوقت المختص حينئذ حال الوقت المشترك في الحكم بالصحة، إذ لا خلل إلا من ناحية الترتيب المنفي بحديث لا تعاد كما سبق».

[3] مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة، علامه حلی، ج2، ص7.« لا خلاف في أنّ زوال الشمس أوّل وقت الظهر‌، و إنّما الخلاف في أنّه من حين الزوال يشترك الوقت بينها و بين العصر، أو يختص الظهر من أوّل الزوال بمقدار أداء أربع ركعات للحاضر و ركعتين للمسافر. فالأول اختيار أبي جعفر بن بابويه و باقي علمائنا على الثاني، و هو الحق عندي».