مناقشه در کلام محقق خویی در برداشت از حدیث صفوان

[سید رضا حسنی]

از جمله مواردی است که در معجم ناقص مانده است این است که ایشان می گوید موسی بن بکر مشکلی ندارد زیرا صفوان کتاب موسی بن بکر را گفته است معتمد است و لم یختلف فیه اصحابنا؛ این را در طلحۀ بن زید هم می گوید. به چه دلیل صفوان گفته است کتاب او معتبر است؟ این قضیه را نقل کرده است که صفوان کتاب موسی بن بکر را به حسن بن محمد بن سماعه که شاگردش بود داد و گفت که من این کتاب را از موسی سماع کردم، ابن سماعه هم می گوید من این را بر صفوان خواندم. می گوید کتاب را باز کردم و عبارتش چنین و چنان بود. سند را می خواند که می رسد به زراره؛ عبارت چنین است:

« حُمَيْدُ بْنُ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ قَالَ دَفَعَ إِلَيَّ صَفْوَانُ كِتَاباً لِمُوسَى بْنِ بَكْرٍ فَقَالَ لِي هَذَا سَمَاعِي مِنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ وَ قَرَأْتُهُ عَلَيْهِ فَإِذَا فِيهِ مُوسَى بْنُ بَكْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ هَذَا مِمَّا لَيْسَ فِيهِ اخْتِلَافٌ عِنْدَ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ وَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُمَا سُئِلَا عَنِ امْرَأَةٍ تَرَكَتْ زَوْجَهَا.....»[1]

محقق خویی رحمه الله ضمیر قال را به صفوان زده است که می گوید در مورد این کتاب اصحاب ما اختلاف نکرده اند. در حالی که این برداشت همانطور که شیخنا الأستاذ نیز فرموده اند درست نیست؛ صحیح این است که این قال به زراره می خورد و مراد از هذا نیز کتاب موسی نیست. شاهدی که ایشان آورده است این است که عین همین روایت را که راجع به تعصیب است و در باب ارث است، زراره در جای دیگر نقل کرده است و می گوید که هذا مما لم یختلف فیه أصحابنا عن أبی جعفر و أّبی عبدالله؛ یعنی مضمون همین روایت را زراره در جای دیگر نقل کرده است و گفته است که این مضمون اختلافی نیست.

بنابراین این بیان محقق خویی درست نیست. البته با یک بیان دیگری محقق خویی می تواند وثاقت موسی بن بکر را بیان کند و آن اینکه همین که صفوان می گوید کتاب را از او سماع کردم، معلوم می شود که آدم حسابی بوده است که صفوان رفته از او سماع کرده  و بعد نیز قرائت کرده است. بعید است که صفوان از یک انسان ضعیف کتاب سماع کند و بعد قرائت کند. مضافا که روایت اجلاء را داشت و مضافا که گفتیم صاحب کتاب است و جماعتی کتاب او را نقل کرده اند. این مقدار از قول یک رجالی که در مورد یک نفر ثقۀ می گوید، کمتر نیست. این قرائن می تواند دلالت بیشتری از یک ثقۀ رجالی داشته باشد.

---

[1] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج7، ص97.