«روش شناسی» با گذشت 1400 سال از زمان صدور متون دینی فهم ما چه حجیتی دارد

[حسین بن علی]

تبادری که الآن وجود دارد کاشف از وضع فعلی است اما این فهم و تبادر باید در زمان صدور آیات و روایات نیز وجود داشته باشد پس تبادر این زمان باید کاشف از تبادر و وضع در زمان ائمه باشد تا ملاک در فهم متون دینی قرار گیرد؛ زیرا احتمال این وجود دارد که  معنا در طول زمان، نقل و تغییر پیدا کرده باشد؛ ولی این احتمال با اصاله الثبات که متکفل اثبات عدم نقل در لغات و در سیره متشرعه و عقلائیه است اثبات می شود.
مفاد اصاله الثبات این است که مفاد این لفظ تغییری نکرده و در اعصار سابقه نیز به همین معنای کنونی بوده است پس اثبات می شود که لفظ مذکور در زمان صدور روایات نیز همین معنا را می داده است.
اصاله الثبات دو مدرک دارد
1- قطعا اگر معنای لغتی تغییر کرده بود باید نقطه عطفی برای آن ذکر می شد و در کتب لغت و مانند آن تصریح به این می شد که معنای این لغت در زمان خاصی تغییر کرده همانطور که لغویون در کلماتی که اصاله عربی ندارند تصریح کردند که در چه زمانی وارد در تکلمات عربی شده است.

2- قوام فهم و افهام و قوام نظامات عقلائیه بر مبنای اصل مذکور است و سیره عقلائی بر آن در طول تاریخ وجود داشته و شارع نیز از آن ردع نکرده است پس این اصل، سیره عقلائی و مورد امضای شارع است.

[محمود رفاهی فرد]

به نظرم، هر دو مدرکی که برای اصالۀ الثبات، نقل فرموده اید، محل تامل جدی است. مدرک اول، بسیار بعید از واقعیت های جاری در امر لغت است. تغییرات لغات به صورت تدریجی و نا محسوس رخ می دهد(مانند سائر پدیده های اجتماعی ولذا مطلبی که در یادداشت دیگری در مورد عدم اشتراط احراز اتصال در سیره ی متشرعه نقل کرده اید هم محل نظر است)و نباید توقع داشت که در کتب لغت، بگویند معنای این لغت در فلان زمان، تغییر کرده.
وجه دوم هم مشکل است. در فهم و افهام های عقلائی، در بسیاری از موارد، وثوق وجود دارد و این که بگوییم در موارد شک، با وجود احتمال عقلائی تغییر معنی، عقلاء یک قاعده ی تعبدی دارند که معنی تغییر نکرده، خلاف ارتکاز عقلائی است.
مجموعا به نظر می رسد که نمی توان با قواعدی این چنین، مشکلات فرآیند استنباط را حل کرد و در هر موردی، باید با تتبع گسترده، وضعیت لغت در زمان صدور خطاب را احراز کرد.

[حسین بن علی]

به نظر می رسد تغییرات ماهوی و عمیق کمتر د رلغات صورت پذیرد اما تغییرات اندک بله امکان آن وجود دارد و بعید می دانم با فحص نیز روشن شود چرا که اعتماد اکثر استعمالات بر قرائن است و نمی توان فرض نبود قرینه را احراز نمود.
به عنوان مثال عبارت «لا یعرف له صاحب» در بحث مجهول المالک را آقای شهیدی ظاهر در این دانستند که اصل مالک داشتن آن معلوم نیست اما در روایات مشابهات آن به این صورت است که «لا یعرف له اب و لا بلد و لا نسب » که اصل وجود معلوم است و تعینش مجهول است.
استاد می فرمودند که فهم ما از «لا یعرف له اب...» معتمد بر قرینه است و حجت نیست و قس علی هذا....

[حسین بن علی]

تکمیل مباحث استاد:
استاد یک وجه دیگر برای صحت نبادر عصر حاضر برای عصر ائمه ذکر کردند
تشخیص ارتکاز زمان شارع
اگر کسی معنای ارتکازی را به لحاظ استعمالات زمان شارع در نظر بگیرد، تبادر او کاشف از معنای لفظ در زمان ائمه است؛ یعنی بر خلاف معمول که تبادر و ارتکاز ناشی از استعمالات معاصر بوده و به ملاحظه استعمالات عصر تبادر، حاصل می شود؛ منشا تبادر، ارتکاز ناشی از استعمالات مردم در عصر ائمه و یا روایات و آیات و اشعار در آن عصر باشد.
پس یکی از راه های اثبات وضع در عصر ائمه، علم به ارتکاز ناشی از استعمالات در عصر ائمه و تبادر معنای لفظ به لحاظ استعمالات عصر ائمه است که این راه غایت و هدف نهایی است که حجیت آن نیز مبتنی بر علم و قطع است؛ اما استفاده از این راه، نیاز به تسلط فوق العاده به اشعار و کلمات عصر ائمه دارد تا حدی که ارتکازی مانند ارتکازات اهل لغت زمان ائمه داشته باشد؛ و لذا دست یافتن به این طریق، برای اوحدی از مردم ممکن است.

[سید محسن حائری]

این وجه اخیر هر چند راهی برای کشف معانی عبارات اهل بیت علیهم السلام می‌باشد، اما ارتباطی به اصالة الثبات ندارد.
چه بسا حتی این وجه، نوعی عدم پذیرش اصالة الثبات است.