حرمت هدیه دادن فرزند به پدرش که قاضی است

[مهدی خسروبیگی]

در روایات تعبیراتی آمده است مانند «هَدَايَا الْعُمَّالِ‏ غُلُولٌ» به این روایات استدلال بر حرمت مطلق هدیه کرده اند به اعتبار اینکه قاضی هم جزء عمال است و منصوب از جانب سلطان است. اطلاق اقتضا دارد که این روایت شامل قاضی هم شود و هدیه به قاضی حتی در جایی که متضمن انشاء و الزام به باطل(حکم کردن) هم نیست حرام باشد. همچنین هدیه ­ای که به داعی حکم نیست ولی در حکم کردن تاثیر دارد؛ حتی ممکن است بگوییم هدیه به قاضی هرچند احتمال تاثیر هم نباشد حتی هدیه دادن فرزند به پدر خودش که قاضی است طبق اطلاق این روایات حرام است.

امااین استدلال تمام نیست زیرا اینکه بگوییم هدیه به عامل دادن حرام است، غیر از این است که بگوییم رشوه حرام است. و مراد از هدیه هم که در روایت آمده است هدیه ای است که به عامل سلطان جور می دهند،هدایای عمال که در روایت آمده غلول و خیانت است در روایتی تطبیق شده بر عاملی که از جانب پیامبر صل الله علیه و اله و سلم مسئول جمع آوری زکات و دیگر اموال مربوط به بیت المال مثل خراجات بوده است. در روایت آمده که این شخص خدمت حضرت می رسد و می گوید این مقدار مال را مردم به عنوان زکات و مالیات دادند و این مقدار هم به خود من به عنوان هدیه دادند. در روایت چنین آمده است: « اسْتَعْمَلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا مِنَ الأَزْدِ، يُقَالُ لَهُ ابْنُ الأُتْبِيَّةِ عَلَى الصَّدَقَةِ، فَلَمَّا قَدِمَ قَالَ: هَذَا لَكُمْ وَهَذَا أُهْدِيَ لِي، قَالَ: «فَهَلَّا جَلَسَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ أَوْ بَيْتِ أُمِّهِ، فَيَنْظُرَ يُهْدَى لَهُ أَمْ لاَ؟ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لاَ يَأْخُذُ أَحَدٌ مِنْهُ شَيْئًا إِلَّا جَاءَ بِهِ يَوْمَ القِيَامَةِ يَحْمِلُهُ عَلَى رَقَبَتِهِ، إِنْ كَانَ بَعِيرًا لَهُ رُغَاءٌ، أَوْ بَقَرَةً لَهَا خُوَارٌ، أَوْ شَاةً تَيْعَرُ» ثُمَّ رَفَعَ بِيَدِهِ حَتَّى رَأَيْنَا عُفْرَةَ إِبْطَيْهِ: «اللَّهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ، اللَّهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ» ثَلاَثًا» مفاد روایت این است که هدیه ای به عامل می داده اند که مقداری از مال زکوی را نگیرد مثلا یه کیسه گندم به عامل می داده اند به عنوان هدیه تا او هم در مقابل این هدیه مثلا سه کیسه گندم کمتر از هدیه دهنده زکات بگیرد. مقداری که از زکوات کم می کرده اند بیش از آن بوده است که به عنوان هدیه می داده اند و پیامبر صل الله علیه و اله و سلم هم از باب تقاص آن را از عامل می گرفتند و داخل در بیت المال قرار می دادند. به همین جهت حضرت فرمودند: «فَهَلَّا جَلَسَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ أَوْ بَيْتِ أُمِّهِ، فَيَنْظُرَ يُهْدَى لَهُ أَمْ لاَ» این رشوه به خاطر عامل بودن اوست و اگر در منزل می نشست کسی به او چنین هدیه ای نمی داد.درس فقه19/8/98

[عرفان عزیزی]

در روایات تعبیراتی آمده است مانند «هَدَايَا الْعُمَّالِ‏ غُلُولٌ» به این روایات استدلال بر حرمت مطلق هدیه کرده اند به اعتبار اینکه قاضی هم جزء عمال است و منصوب از جانب سلطان است. اطلاق اقتضا دارد که این روایت شامل قاضی هم شود و هدیه به قاضی حتی در جایی که متضمن انشاء و الزام به باطل(حکم کردن) هم نیست حرام باشد. همچنین هدیه ­ای که به داعی حکم نیست ولی در حکم کردن تاثیر دارد؛ حتی ممکن است بگوییم هدیه به قاضی هرچند احتمال تاثیر هم نباشد حتی هدیه دادن فرزند به پدر خودش که قاضی است طبق اطلاق این روایات حرام است.

امااین استدلال تمام نیست زیرا اینکه بگوییم هدیه به عامل دادن حرام است، غیر از این است که بگوییم رشوه حرام است. و مراد از هدیه هم که در روایت آمده است هدیه ای است که به عامل سلطان جور می دهند،هدایای عمال که در روایت آمده غلول و خیانت است در روایتی تطبیق شده بر عاملی که از جانب پیامبر صل الله علیه و اله و سلم مسئول جمع آوری زکات و دیگر اموال مربوط به بیت المال مثل خراجات بوده است. در روایت آمده که این شخص خدمت حضرت می رسد و می گوید این مقدار مال را مردم به عنوان زکات و مالیات دادند و این مقدار هم به خود من به عنوان هدیه دادند. در روایت چنین آمده است: « اسْتَعْمَلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا مِنَ الأَزْدِ، يُقَالُ لَهُ ابْنُ الأُتْبِيَّةِ عَلَى الصَّدَقَةِ، فَلَمَّا قَدِمَ قَالَ: هَذَا لَكُمْ وَهَذَا أُهْدِيَ لِي، قَالَ: «فَهَلَّا جَلَسَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ أَوْ بَيْتِ أُمِّهِ، فَيَنْظُرَ يُهْدَى لَهُ أَمْ لاَ؟ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لاَ يَأْخُذُ أَحَدٌ مِنْهُ شَيْئًا إِلَّا جَاءَ بِهِ يَوْمَ القِيَامَةِ يَحْمِلُهُ عَلَى رَقَبَتِهِ، إِنْ كَانَ بَعِيرًا لَهُ رُغَاءٌ، أَوْ بَقَرَةً لَهَا خُوَارٌ، أَوْ شَاةً تَيْعَرُ» ثُمَّ رَفَعَ بِيَدِهِ حَتَّى رَأَيْنَا عُفْرَةَ إِبْطَيْهِ: «اللَّهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ، اللَّهُمَّ هَلْ بَلَّغْتُ» ثَلاَثًا» مفاد روایت این است که هدیه ای به عامل می داده اند که مقداری از مال زکوی را نگیرد مثلا یه کیسه گندم به عامل می داده اند به عنوان هدیه تا او هم در مقابل این هدیه مثلا سه کیسه گندم کمتر از هدیه دهنده زکات بگیرد. مقداری که از زکوات کم می کرده اند بیش از آن بوده است که به عنوان هدیه می داده اند و پیامبر صل الله علیه و اله و سلم هم از باب تقاص آن را از عامل می گرفتند و داخل در بیت المال قرار می دادند. به همین جهت حضرت فرمودند: «فَهَلَّا جَلَسَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ أَوْ بَيْتِ أُمِّهِ، فَيَنْظُرَ يُهْدَى لَهُ أَمْ لاَ» این رشوه به خاطر عامل بودن اوست و اگر در منزل می نشست کسی به او چنین هدیه ای نمی داد.درس فقه19/8/98

روایت دوم یکی از مصادیق هدیه ی به عمال است یکی دیگر از مصادیقش هم هدیه به قاضی است روایت دوم چطور نافی اطلاق روایت اول است ؟

[مهدی خسروبیگی]

بعضی از فقها خواسته اند از روایت اول استفاده کنند که هرنوع هدیه ای به قاضی حرام است چون رشوه است پس هیچ کس حق هدیه دادن به قاضی ندارد چون شائبه رشوه دارد ولی استاد می‌فرمایند از این روایت نمی توان حرمت رشوه را فهمید چون اگر بگوییم( هدیه عمال حرام) غیر از( الرشوة حرام)است. واز این روایت مطلق هدیه فهمیده نمی شود بلکه با توجه به روایت هدیه ای حرام است که فقط به خاطر شخصیت حقیقی او هدیه را بدهند ولذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند اگر درخانه هم نشسته بود به آن شخص هدیه می دادند؟