تحلیل معنای قضی در حدیث لاضرر

[مسعود عطار منش]

: استاد در تاریخ 26\8\98 در ذیل یکی از نقلهای حدیث لاضرر (نقل عباده بن صامت)که در آن تعبیر شده قضی پیامبر به لا ضرر و لاضرار فرمودند : مرحوم امام تعبیر قضی را شاهد بر این مطلب دانسته اند که لاضرر یک حکم سلطانی میباشد و آقای سیستانی حفظه الله این تعبیر را شاهد بر این گرفته اند که جمله مذکور باید با یک قضیه ای متصل بوده باشد تا بتوان به آن تعبیر قضاوت را اطلاق کرد (مثلا باید بین دو نفر نزاعی درگرفته باشد و پیامبر صلوات الله علیه و آله در مقام فصل خصومت به لاضرر حکم کرده باشند) و لکن این دو استشهاد صحیح نیست چون در هر دو کلام، خلطی وجود دارد. در توضیح مطلب باید گفت: گاه بعد از اختلاف بین دو نفر، قاضی فصل خصومت کرده و به نفع یکی از این دو نفر، حکم می کند. به حکم قاضی می تواند قضاوت را اطلاق کرد ولی به حکمی که مستند قاضی در قضاوت بوده، قضاوت صادق نیست. قضاوت نتیجه ای است که بر اساس ماده قانونی، انجام می شود.اگر لا ضرر و لا ضرار در واقعه خاص نیز ذکر شده باشد، قضاوت نبوده و مستند قضاوت است. قضی در عرف، به معنای حکم قاطع و فاصل خصومت است. قضا در قضا و قدر نیز به معنای حکم قطعی است. اما مفهوم لغوی قضی، گسترده تر بوده و مطابق تعبیر قضیه در منطق است. لا ضرر و لا ضرار چه در ذیل حدیث شفعه وارد شده باشد و چه مستقل باشد، حکم شخصی نبوده و نهایتا مستند احکام شخصیه است. بنابراین بین قضاوت به معنای حکم شخصی و فاصل خصومت و بین حکم کلی ای که و لو مستند مورد شخصی بوده باشد ، خلط صورت گرفته است. به عبارتی دیگر، به مستند قضاوت، قضاوت اطلاق نمی شود مگر به معنای لغوی و معنای لغوی نیز عام بوده و به معنای حکم قاطع است چه مستند قضاوت بوده و چه مستند قضاوت نباشد. در نتیجه، نمی توان به تعبیر قضی، استدلال کرده و حکم سلطانی بودن را نتیجه گرفت چون حکم سلطانی بودن به قرینۀ دلالت تعبیر قضی بر قضاوت شخصیه بود و حال آن که گفتیم نمی تواند خودش قضاوت باشد و تنها می تواند مستند قضاوت شخصیه باشد و برای این که بر اموری که مستند قضاوت هستند تعبیر قضی صادق باشد به ناچار باید معنای لغوی قضی را که به معنای مطلق حکم قطعی است در اینجا مستعمل فیه بدانیم که اگر این معنای گسترده را مستعمل فیه دانستیم دیگر نمی توان از این تعبیر نتیجه گرفت یک حکم سلطانی است و وجهی برای اختصاص به حکم سلطانی بودن نخواهد داشت و همچنین نمی توان طبق فرمایش آقای سیستانی گفت با توجه به حکم شخصی نبودن خود لا ضرر ، می بایست لا ضرر را ذیل یک حکم شخصی باشد تا تعبیر قضی در موردش صادق باشد و به عبارتی باید در ذیل حدیث شفعه بوده باشد تا بتوان تعبیر قضاء را در موردش بکار برد.خلاصه آنکه، انتساب قضا به لا ضرر و لا ضرار در روایت عباده بن صامت، به معنای لغوی و بیان حکم کلی بوده و می تواند ذیل حدیث شفعه بیان شده و می تواند به صورت مستقل صادر شده باش