امتیاز موضوع:
  • 0 رای - 0 میانگین
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
دلیل عقلی برای بطلان عقد مکره با تمسک به ظلم
#1
فرمایشی است که در مهذب الأحکام فرموده اند که تصرف در مال دیگری بدون رضایت وی ظلم است. مکره می خواهد بدون رضایت مکره، مال او را تحت تصرف خود در آورد در حالی که این مسئله ظلم است و شارع این أمر قبیح را که ظلم را صحیح نمی داند و جعل صحت برای آن نمی کند. بنابراین این استدلال دارای دو مقدمه است:
1. تصرف در مال مکره بدون رضایت وی ظلم است.
2. ظلم قبیح است و شارع کار قبیح را تصحیح نمی کند و آثار آن را بار نمی کند.
در نتیجه چنین معامله ای صحیح نمی باشد. عبارت ایشان چنین است:
«من العقل حكمه الفطري بقبح الظلم، لأن أكل مال الغير بلا طيب نفسه ظلم عليه، و هو قبيح و المتعارف من الناس لا يرون العقود و الإيقاعات الإكراهية سببا لحصول مسبباتها في الخارج و الأدلة الشرعية تشير إلى هذا المعنى المركوز في الأنفس و الأذهان، و ليس ذلك من التعبديات حتى نحتاج إلى بعض التطويلات»[1]
مناقشه در بیان مذکور
این تقریب از جهاتی دارای اشکال است:
اولا: در مورد عقد مکره گفتیم که طیب نفس وجود دارد، همانطور که محقق اصفهانی و سید یزدی[2]و بسیاری از بزرگان دیگر نیز بدین مسئله اذعان کرده اند. یکی از بیانات آن این بود که در مورد بیع مکره اراده وجود دارد و اراده بدون مبادی آن قابل تحقق نیست و از مبادی اراده نیز اشتیاق و طیب نفس است. بنابراین هرجا که اراده باشد طیب نفس وجود دارد و اینکه گفته شود بدون طیب نفس است، تمام نیست. خلاصه اینکه اکراه به راحتی با طیب نفس قابل جمع است.
ثانیا: برفرض که گفته شود أکل مال غیر بدون رضایت وی ظلم و قبیح است، نهایتا باعث حرمت تکلیفی می شود و حکم وضعی آن نیاز به دلیل دارد. مانند برخی از موارد که بیع صحیح است لکن حرام می باشد، مانند بیع عند النداء که صحیح است لکن حرام تکلیفی می باشد. پس در محل بحث هم ممکن است شارع از جهت ظلم بودن این بیع را حرام بداند ولی از جهت وضعی آثار را بر آن مترتب کند و صحیح بداند؛ مگر اینکه کسی قائل شود که بین حرمت تکلیفی و بطلان وضعی ملازمه می باشد.
ثالثا: این استدلال دوری است؛ چرا که از طرفی صدق ظلم در اینجا بر صدق أکل مال غیر بدون طیب نفس وی توقف دارد. از طرف دیگر هم اگر بخواهد أکل مال غیر بدون طیب نفس وی محقق شود متوقف است بر اینکه این بیع (به دلیل ظلم) باطل باشد. زیرا اگر بیع درست باشد اکل مال غیر بدون طیب نفس نمی شود. بنابراین خود شی بر خودش متوقف می شود و دور محقق می شود.
رابعا: این استدلال تمسک به دلیل در شبهه مصداقیه خود دلیل است[3]. در اینجا اکل مال غیر بدون طیب نفس متوقف بر این است که این بیع باطل باشد، یعنی متاع برای بایع باشد، نه برای مشتری که اکراها آن را خریده است. در حالی که ملکیت بایع نسبت به متاع بعد از ایجاب و قبول اکراهی اول الکلام است. اول باید مصداقا اثبات شود که این مال غیر است و بدون طیب نفس او تصرف می شود، لذا اگر احتمال داده شود که بیع شاید صحیح باشد تمسک به دلیل در شبهه مصداقیه می شود.
از این اشکال جواب داده شده است که که در نزد عرف به این شکل و به این نحو معامله مال را از دست دیگران در آوردن و در اختیار خود گرفتن، این اکل مال غیر بدون طیب نفس وی است. یعنی با روندی که مورد رضایت شخص نیست مال او از او گرفته شده است.
بنابراین ادله ای که می گوید این کار حرام است شامل آن می شود.بنابراین اشکال چهارم به استدلال جواب داده می شود أما سه اشکال اول اشکالاتی است که بر بیان صاحب مهذب الأحکام وارد می شود.


[1] مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، سید عبدالاعلی سبزواری، ج16، ص282.
[2] حاشیه المکاسب، السید محمد کاظم الطباطبائی الیزدی، ج1، ص122.
[3] . استاد فرمودند این اشکال از بیانات محقق ایروانی دربحث های دیگر استفاده می شود.
پاسخ


موضوعات مشابه ...
موضوع نویسنده پاسخ بازدید آخرین ارسال
  «تقریر»  دلیل دوم بر عدم تورث اجازه و تبیین کلام مرحوم شیخ و نقد کلام مرحوم اصفهانی alisoleimani 0 94 30-مهر-1402, 14:41
آخرین ارسال: alisoleimani
  «تقریر»  استدلال به صحیحه محمد بن یعقوب برای صحت بیع فضولی مسبوق به نهی سید رضا حسینی 2 361 29-آذر-1401, 20:04
آخرین ارسال: خیشه
  اشکال:  صور بیع غیر مالک لنفسه و بطلان بعضی از صور سید رضا حسینی 0 202 17-اسفند-1400, 12:57
آخرین ارسال: سید رضا حسینی
  تمسک به آیه تجارت برای صحت تعقب اجازه به بیع اکراهی خیشه 4 1,409 14-خرداد-1400, 18:18
آخرین ارسال: 105767
  استفاده نکته امتنان حدیث رفع، برای استدلال به شمولیت این حدیث نسبت به أحکام وضعیه سید رضا حسنی 4 2,157 9-دي-1399, 15:32
آخرین ارسال: مهدی خسروبیگی
  محدوده ی توعید به ضرر از جهت شخص مکره یا متعلق های وی سید رضا حسنی 8 4,066 15-آذر-1399, 14:33
آخرین ارسال: 1972392352
  دلیل محقق همدانی برای نفی اعتبار عجز از توریه در تحقق اکراه خیشه 1 771 28-آبان-1399, 22:17
آخرین ارسال: 1972392352
  از قیود تحقق اکراه: مستحق نبودن مکره نسبت به فعل اکراه شده سید رضا حسنی 0 1,235 22-بهمن-1398, 17:45
آخرین ارسال: سید رضا حسنی
  آیا باید ضرر معتبر در بطلان معامله ی مکره حرجی باشد؟ سید رضا حسنی 2 1,685 22-بهمن-1398, 17:13
آخرین ارسال: سید رضا حسنی
  تمسک به قاعده عدل و انصاف برای بطلان عقد مکره سید رضا حسنی 1 1,480 25-دي-1398, 18:30
آخرین ارسال: خیشه

پرش به انجمن:


کاربران در حال بازدید این موضوع: 1 مهمان