27-خرداد-1401, 21:21
(آخرین تغییر در ارسال: 27-خرداد-1401, 21:38 توسط مسعود عطار منش.)
صاحب وسائل بر این عقیده است که ابی بصیری که عاصم بن حمید از او نقل می کند، ابی بصیر مرادی است. ایشان تعبیر «یعنی المرادی» یا «یعنی ابا بصیر المرادی» یا «یعنی لیثا» را در نقل راویانی مانند ابن مسکان، علی بن رئاب و عاصم بن حمید، اضافه کرده است.
ما دو ابی بصیر داریم: ابی بصیر لیث مرادی و ابی بصیر یحیی اسدی. از زمان علامه حلی تصور این بوده که ابی بصیر لیث مرادی ثقه است و ابو بصیر یحیی اسدی واقفی است و روایات او بنابر مبنای عدم پذیرش روایات واقفه، قابل اعتنا نیست. به همین دلیل سعی علما بر آن بوده که قرائنی بیابند که ابو بصیر، مرادی است تا روایات را تصحیح کنند.
مرحوم سید مهدی خوانساری رساله ای درباره ابی بصیر دارد که به "عدیمه النظیر فی احوال ابی بصیر" معروف شده است.
ایشان در این رساله متعرّض دو نکته شده است:
اولا: مراد از ابو بصیر در همه اسناد، ابو بصیر یحیی اسدی است حتی در روایات عاصم بن حمید، ابن مسکان و علی بن رئاب. تنها در روایات عبد الکریم بن عتبه هاشمی که روایات اندکی است، مراد از ابی بصیر لیث مرادی است.
ثانیا: بر خلاف آن چیزی که مشهور شده، ابو بصیر اسدی مهم تر از ابو بصیر مرادی است. به تعبیر ایشان «ان الاسدی احق بالاستصحاح من المرادی» ایشان ابو بصیر مهم و شخصیت برجسته که از اصحاب اجماع است و در رده زراره و فقهای این رده است را ابو بصیر اسدی می داند و به نظر ایشان، ابو بصیر مرادی شخصیت معمولی بوده است.
حتی شاید بتوان گفت: ابو بصیر یحیی اسدی جزء اصحاب سرّ بوده و از لحاظ علوم باطنی که در اختیار داشته، از زراره بالاتر بوده است و روایات معرفتی او بیش از روایات معرفتی زراره است. هر چند زراره افقه فقهای اصحاب الباقرین علیهما السلام است اما از جهت روایات معرفتی شاید ابو بصیر مهم تر باشد.
ایشان مفصّل بحث می کند که کشی در تطبیق ابو بصیر معروف بر لیث مرادی اشتباه کرده است. اساسا بحث از اینکه کدام یک از لیث مرادی یا یحیی اسدی از اصحاب اجماع است؟ ناشی از اشتباه در شناخت ابو بصیر مطلق است و برخی به اشتباه آن را لیث دانستند. تطبیق اصحاب اجماع بر لیث مرادی نیز به جهت همین اشتباه در تطبیق است.
بنابراین واقفی دانستن او اشتباه است.
اساسا ابو بصیر سال ها قبل از داستان وقف از دنیا رفته است. وقف سال 183 بروز جدی کرده است هر چند در زمان زندان امام کاظم علیه السلام زمزمه های وقف شروع شده بود و در تشییع جنازه امام کاظم علیه السلام گفته های واقفه مطرح است. در تشییع جنازه حضرت علیه السلام تعبیری با این مضمون مطرح شد که «الذی یزعمونه حیّا» گویا شیعه اعتقاد دارد امام کاظم علیه السلام حیّ است اما ببینید که از دنیا رفته است. امام کاظم علیه السلام زندان های متعدّدی را متحمّل شدند که زندان اخیر که حدود چهار سال طول کشید، طولانی ترین زندان بود. این زندان از اوائل سال 179 آغاز شد و تا اواسط سال 183 ادامه داشت. هارون الرشید بعد از حج سال 178 تصمیم می گیرد امام کاظم علیه السلام را به زندان بیاندازد و این زندانی تا نیمه های سال 183 و 25 رجب که شهادت حضرت علیه السلام باشد، ادامه داشت. این زندان حدود 4 سال و نیم به طول انجامید. ظاهرا داستان وقف مربوط به این دوره است و دوره های قبل، زندانی حضرت علیه السلام کوتاه بوده و مشکل آفرین نبوده است. به خصوص آنکه زندانی اخیر حضرت علیه السلام به نحوی بوده که مکان زندان ایشان مشخّص نبود. چنانچه نقل شده دو محمل آماده شد و یکی به سمت بصره رفت و دیگری به سمت کوفه رفت و برای مردم معلوم نبود که امام کاظم علیه السلام در کدام محمل است؟ در این دوران ارتباط حضرت علیه السلام به صورت کامل با شیعه قطع شد. سایر ائمه علیهم السلام که به زندان می افتادند، معمولا مکان زندان معلوم بوده و گاهی در زندان با شیعیان ارتباط داشتند. انگیزه های مالی و بیسوادی و نفهمی برخی روایات نیز در وقف دخالت داشته است.
خلاصه آنکه، زمزمه های وقف در فاصله 179 تا 183 است و پیش از آن شاهد روشنی وجود ندارد که درباره وقف بحث باشد. ابو بصیر که سال 150 از دنیا رفته، حدود 30 سال قبل از آغار وقف بوده و طبقه او با وقف سازگار نیست. نکته اصلی که باعث شده برخی مانند علامه ابو بصیر را واقفی بدانند، خلط ابو بصیر با یحیی بن القاسم الحذاء واقفی است. درباره نام ابو بصیر اختلاف است که اسم او یحیی بن القاسم است یا یحیی بن ابی القاسم است؟ که شاید درست تر یحیی بن ابی القاسم باشد. به هر حال در نام ابوبصیر، یحیی و القاسم بوده و با یحیی بن القاسم الحذاءِ واقفی خلط شده است. نکات دیگری نیز می تواند منشأ اتهام وقف باشد مثل آنکه عمده ترین راوی ابوبصیر که قائد او نیز بوده، علی بن ابی حمزه بطائنی و رأس واقفه است. همچنین واقفه روایاتی در تأیید وقف از ابوبصیر نقل کردند.
درس خارج فقه استاد شبیری جلسه 49 مورخ 24.9.1400
ما دو ابی بصیر داریم: ابی بصیر لیث مرادی و ابی بصیر یحیی اسدی. از زمان علامه حلی تصور این بوده که ابی بصیر لیث مرادی ثقه است و ابو بصیر یحیی اسدی واقفی است و روایات او بنابر مبنای عدم پذیرش روایات واقفه، قابل اعتنا نیست. به همین دلیل سعی علما بر آن بوده که قرائنی بیابند که ابو بصیر، مرادی است تا روایات را تصحیح کنند.
مرحوم سید مهدی خوانساری رساله ای درباره ابی بصیر دارد که به "عدیمه النظیر فی احوال ابی بصیر" معروف شده است.
ایشان در این رساله متعرّض دو نکته شده است:
اولا: مراد از ابو بصیر در همه اسناد، ابو بصیر یحیی اسدی است حتی در روایات عاصم بن حمید، ابن مسکان و علی بن رئاب. تنها در روایات عبد الکریم بن عتبه هاشمی که روایات اندکی است، مراد از ابی بصیر لیث مرادی است.
ثانیا: بر خلاف آن چیزی که مشهور شده، ابو بصیر اسدی مهم تر از ابو بصیر مرادی است. به تعبیر ایشان «ان الاسدی احق بالاستصحاح من المرادی» ایشان ابو بصیر مهم و شخصیت برجسته که از اصحاب اجماع است و در رده زراره و فقهای این رده است را ابو بصیر اسدی می داند و به نظر ایشان، ابو بصیر مرادی شخصیت معمولی بوده است.
حتی شاید بتوان گفت: ابو بصیر یحیی اسدی جزء اصحاب سرّ بوده و از لحاظ علوم باطنی که در اختیار داشته، از زراره بالاتر بوده است و روایات معرفتی او بیش از روایات معرفتی زراره است. هر چند زراره افقه فقهای اصحاب الباقرین علیهما السلام است اما از جهت روایات معرفتی شاید ابو بصیر مهم تر باشد.
ایشان مفصّل بحث می کند که کشی در تطبیق ابو بصیر معروف بر لیث مرادی اشتباه کرده است. اساسا بحث از اینکه کدام یک از لیث مرادی یا یحیی اسدی از اصحاب اجماع است؟ ناشی از اشتباه در شناخت ابو بصیر مطلق است و برخی به اشتباه آن را لیث دانستند. تطبیق اصحاب اجماع بر لیث مرادی نیز به جهت همین اشتباه در تطبیق است.
بنابراین واقفی دانستن او اشتباه است.
اساسا ابو بصیر سال ها قبل از داستان وقف از دنیا رفته است. وقف سال 183 بروز جدی کرده است هر چند در زمان زندان امام کاظم علیه السلام زمزمه های وقف شروع شده بود و در تشییع جنازه امام کاظم علیه السلام گفته های واقفه مطرح است. در تشییع جنازه حضرت علیه السلام تعبیری با این مضمون مطرح شد که «الذی یزعمونه حیّا» گویا شیعه اعتقاد دارد امام کاظم علیه السلام حیّ است اما ببینید که از دنیا رفته است. امام کاظم علیه السلام زندان های متعدّدی را متحمّل شدند که زندان اخیر که حدود چهار سال طول کشید، طولانی ترین زندان بود. این زندان از اوائل سال 179 آغاز شد و تا اواسط سال 183 ادامه داشت. هارون الرشید بعد از حج سال 178 تصمیم می گیرد امام کاظم علیه السلام را به زندان بیاندازد و این زندانی تا نیمه های سال 183 و 25 رجب که شهادت حضرت علیه السلام باشد، ادامه داشت. این زندان حدود 4 سال و نیم به طول انجامید. ظاهرا داستان وقف مربوط به این دوره است و دوره های قبل، زندانی حضرت علیه السلام کوتاه بوده و مشکل آفرین نبوده است. به خصوص آنکه زندانی اخیر حضرت علیه السلام به نحوی بوده که مکان زندان ایشان مشخّص نبود. چنانچه نقل شده دو محمل آماده شد و یکی به سمت بصره رفت و دیگری به سمت کوفه رفت و برای مردم معلوم نبود که امام کاظم علیه السلام در کدام محمل است؟ در این دوران ارتباط حضرت علیه السلام به صورت کامل با شیعه قطع شد. سایر ائمه علیهم السلام که به زندان می افتادند، معمولا مکان زندان معلوم بوده و گاهی در زندان با شیعیان ارتباط داشتند. انگیزه های مالی و بیسوادی و نفهمی برخی روایات نیز در وقف دخالت داشته است.
خلاصه آنکه، زمزمه های وقف در فاصله 179 تا 183 است و پیش از آن شاهد روشنی وجود ندارد که درباره وقف بحث باشد. ابو بصیر که سال 150 از دنیا رفته، حدود 30 سال قبل از آغار وقف بوده و طبقه او با وقف سازگار نیست. نکته اصلی که باعث شده برخی مانند علامه ابو بصیر را واقفی بدانند، خلط ابو بصیر با یحیی بن القاسم الحذاء واقفی است. درباره نام ابو بصیر اختلاف است که اسم او یحیی بن القاسم است یا یحیی بن ابی القاسم است؟ که شاید درست تر یحیی بن ابی القاسم باشد. به هر حال در نام ابوبصیر، یحیی و القاسم بوده و با یحیی بن القاسم الحذاءِ واقفی خلط شده است. نکات دیگری نیز می تواند منشأ اتهام وقف باشد مثل آنکه عمده ترین راوی ابوبصیر که قائد او نیز بوده، علی بن ابی حمزه بطائنی و رأس واقفه است. همچنین واقفه روایاتی در تأیید وقف از ابوبصیر نقل کردند.
درس خارج فقه استاد شبیری جلسه 49 مورخ 24.9.1400
