دلالت امر به مقدمات شرعیه بر وجوب شرعی داشتن مقدمه

[خیشه]

یکی از دلیل های مرحوم آخوند در بحث وجوب مقدمه این است که در شریعت یک سری اوامر داریم که به مقدمات تعلق گرفته است و با ضمیمه ای این مطلب که ظاهر امر در مولویت است، نتیجه گرفته میشود که مقدمات واجبات، وجوب شرعی دارند.

بعضی مانند مرحوم خویی و مرحوم اصفهانی اشکالی مطرح کرده اند که چنین اوامری ظهور در مولویت ندارند بلکه ظهور در ارشادیت دارند لذا نمی­توان از تعلق چنین اوامری کشف وجوب شرعی مقدمه کرد. نکته ارشادی بودن این گونه اوامر این است که اگر امر به خصوصیتی از خصوصیات مرکب تعلق بگیرد ظهور در ارشادیت دارد مثل لا تصل فی وبر ما لا یوکل لحمه. یا لا تبع ما لیس عندک. نسبت به محل کلام نیز گفته میشود امر متعلق به مقدمات، امر به خصوصیات است و دلالت بر وجوب مولوی ندارد تا وجوب شرعی مقدمه کشف میشود.

استاد فرمودند: دلیلی نداریم که وقتی امر به خصوصیتی تعلق بگیرد ظهور در ارشادیت دارد. به نظر استاد اگر بیان شرط و مقدمات را با قالب امر بیان کند ظهور در مولویت دارد. مثلا اگر پدری بگوید این درس را قبل از غذا بخوان فرق میکند با این بیان که بگوید اگر قبل از غذا این درس را بخوانی تاثیر دارد. از صیاغت اول ما اعمال مولویت میفهمیم.

جلسه 98 تاریخ 14 اسفند 98

[سید محسن حائری]

صرف نظر از اصل بحث، مثالشان قابل مناقشه است.
چرا که امر به «این درس را قبل از غذا بخوان» امر به مقدمه‌ی تکلیف نیست! بلکه امر به انجام فعلی در زمان معینی است.
بله، اگر از دلیل دیگری می‌دانستیم که از شرایط تأثیرگذاری درس خواندن، این است که قبل از غذا خوانده شود، می‌فهمیدیم که نخوردن غذا قبل از درس خواندن مقدمه‌ی امر به درس خواندن است، این امر، امر به مقدمه می‌شد، اما در چنین فرضی دیگر مولوی بودن امر روشن نیست که بتوان با آن مدعای مستشکلین را نقض کرد! چه بسا مستشکلین در چنین فرضی نیز قائل به ظهور امر در ارشادی بودن شوند.
به طور خلاصه، ممکن است ادعای مستشکلین را بتوان این‌گونه تقریر کرد که: علم به مقدمه بودن یک فعل، موجب می‌شود که امر به آن فعل ظهور در ارشادی بودن پیدا کند.

[خیشه]

اساسا بحث در مقام تاثیر گذاری درس خواند مثال ها مطرح است. یعنی فرض این است که در هر دو صیاغت آمر در مقام تاثیر گذاری درس خواندن است. استاد ما ادعا میکند که بالوجدان اگر تاثیر گذاری را با امر بیان کند فرق میکند که با نصیحت بیان کند. از اولی اعمال مولویت میفهمیم و از دومی ارشادیت میفهمیم. مثلا شارع برای تاثیرگذاری طهارت در نماز دو گونه صیاغت دارد. یکی این که امر به وضو کند و یکی این که بگوید لا صلات الا بطهور. بالوجدان ما از صیاغیت اول اعمال مولویت میفهیم. البته با توجه به این نکته که اصل در اوامر مولا اعمال مولویت است.

[سید محسن حائری]

همین که فرض بحث را در جایی بگیرید که در هر دو صیاغت آمر در مقام تأثیرگذاری درس خواندن است، بدین معناست که امر را مولوی نمی‌دانید و دال بر اثرگذاری می‌دانید! پذیرش «دلالت بر اثرگذاری» عین پذیرش ارشادی بودن امر است! غیر از این است؟

[خیشه]

پذیرش در مقام اثر گذاری عین پذیرش ارشادی بودن نیست. استاد این مطلب را به وجدان احاله دادند. شما به وجدان خودتان رجوع کنید و خودتان را جای مامور قرار بدهید و فرض کنید یک آمری به شما دستور میدهد هر چند که برای اثر گذاری باشد ولی با لسان امر و آمرانه ان را بیان میکند. اگر شما سرپیجی کنید ایا عرف شما را به صرف مخالفت با امر مولا توبیخ میکنند یا نه. اصلا کاری با اثر نگذاشتن نداریم عرف میگویند اثر نگذاشتن یک اثر است و صرف مخالفت با امر مولا نیز یک کار ناشایست است. فتدبر جیدا