8-اسفند-1398, 22:36
(آخرین تغییر در ارسال: 8-اسفند-1398, 22:38 توسط مهدی منصوری.)
یکی از أدله در مورد وضع مشتق برای أعم، روایاتی است که در ذیل آیه شریفه ﴿وَ إِذِ ابْتَلى إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ- قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِين﴾[1]وارد شده و بیان کرده است که اگر کسی در یک زمان بت پرست بوده باشد، دیگر صلاحیت امامت نخواهد داشت. در این زمینه به دو روایت اشاره می شود:
1- در کتاب کافی نقل شده است: «فَقَالَ اللَّهُ لا يَنالُ عَهْدِي الظّالِمِينَ مَنْ عَبَدَ صَنَماً أَوْ وَثَناً لَا يَكُونُ إِمَاماً»[2]
2- در روایتی در کتاب خصال آمده است: «لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ عَنَى بِهِ أَنَّ الْإِمَامَةَ لَا تَصْلُحُ لِمَنْ قَدْ عَبَدَ صَنَماً أَوْ وَثَناً أَوْ أَشْرَكَ بِاللَّهِ طَرْفَةَ عَيْنٍ وَ إِنْ أَسْلَمَ بَعْدَ ذَلِك وَ الظُّلْمُ وَضْعُ الشَّيْءِ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ وَ أَعْظَمُ الظُّلْمِ الشِّرْكُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ وَ كَذَلِكَ لَا تَصْلُحُ الْإِمَامَةُ لِمَنْ قَدِ ارْتَكَبَ مِنَ الْمَحَارِمِ شَيْئاً صَغِيراً كَانَ أَوْ كَبِيراً وَ إِنْ تَابَ مِنْهُ بَعْدَ ذَلِك »[3]
در دو روایت ذکر شده، «ظالم» که مشتق است، بر فردی که مبدأ از او منقضی شده است نیز اطلاق شده است و لذا فخر رازی گفته است که شیعه برای عدم لیاقت خلفاء برای امامت به این آیه تمسک کرده اند که خلفاء در ابتدای عمر خود مشرک بوده اند و شرک ظلم عظیم است و لذا عهد امامت به ظالمین نخواهد رسید.
استاد شهیدی در پاسخ به این استدلال فرموده اند: امام در نزد عامه، در حد زعیم مسلمین بوده و واسطه میان خالق و خلق نیست و لذا باید صلاحیت داشتن کسی که در ابتدای جوانی ظالم بوده است، در نزد آنان مورد بررسی قرار گیرد که انصاف اقتضاء می کند که ظالم بودن سابق مانع نخواهد بود؛ چون ابوذر، مقداد، عمار و معصب بن عمیر در ابتدای عمر خود مشرک بوده اند و لذا در نزد یک عرف که اکثر افراد آن مشرک بوده اند، شرک سابق نقص اجتماعی نخواهد بود تا نتواند بعد از اسلام دارای زعامت جامعه گردد.
از طرف دیگر ظاهر این روایات تکلم با عامه بوده و بیان کرده است که امامتی که مورد قبول عامه هم بوده است، به خلفاء نخواهد رسید. به عبارت دیگر امام علیه السلام با عامه بحث مبنائی نکرده اند که بیان کنند که امامت دارای معنای دیگری است، بلکه ظاهر این است که بیان کرده اند که خلافت به همان معنایی که مورد پذیرش آنها قرار دارد، به خلفاء نخواهد رسید و الا عامه واسطه نبودن خلفاء بین خداوند متعال و خلق را پذیرفته و اساسا در مورد زعیم عادل بودن را شرط نمی دانند.
در نتیجه استدلال امام علیه السلام از باب جدل بوده است و همان طور که در کلام مرحوم آقای گلپایگانی[1]ذکر شده است، استدلال به ظهور آیه نیست، بلکه استدلال به بطن آیه است که نتیجه آن عدم سازگاری استدلال ذکر شده و همچنین کلام مرحوم آقای خویی مبنی بر مناسبت عرفیه داشتن عدم صلاحیت کسی که در زمانی مشرک بوده است برای امامت، با تطبیق با خلافت و امامت است، اما امامت از سوی خداوند متعال بحث دیگری است و کسی ادعاء نکرده است که فلانی و فلانی، امام از سوی خدای متعال بوده اند. دیگران مانند معاویه هم ادعای امامت از سوی خدای متعال نداشته اند بلکه صرفا بیان کرده اند که خدای متعال شرائط تکوینی را فراهم کرده است که آنها خلیفه شوند.
درس خارج اصول، 98.11.30
[1] سوره بقره، آيه 124.
[url=file:///C:/mfeb.ir/U1ms4_13981130-091_mm2_mfeb.ir.docx#_ftnref3][3] الخصال، شیخ صدوق، ج1، ص310.
