11-فروردين-1399, 14:57
(آخرین تغییر در ارسال: 11-فروردين-1399, 14:59 توسط هادی اسکندری.)
اطلاق «الفقیه» بر حضرت حجت علیه السلام در روایات
عمده دلیل قول به حرمت نمازخواندن در مکان متقدم بر قبر معصوم روایت حمیری است؛ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحِمْيَرِيُّ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى الْفَقِيهِ ع أَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَزُورُ قُبُورَ الْأَئِمَّةِ ع هَلْ يَجُوزُ لَهُ أَنْ يَسْجُدَ عَلَى الْقَبْرِ أَمْ لَا وَ هَلْ يَجُوزُ لِمَنْ صَلَّى عِنْدَ قُبُورِهِمْ أَنْ يَقُومَ وَرَاءَ الْقَبْرِ وَ يَجْعَلَ الْقَبْرَ قِبْلَةً وَ يَقُومَ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ رِجْلَيْهِ وَ هَلْ يَجُوزُ أَنْ يَتَقَدَّمَ الْقَبْرَ وَ يُصَلِّيَ وَ يَجْعَلَهُ خَلْفَهُ أَمْ لَا فَأَجَابَ ع وَ قَرَأْتُ التَّوْقِيعَ وَ مِنْهُ نَسَخْتُ أَمَّا السُّجُودُ عَلَى الْقَبْرِ فَلَا يَجُوزُ فِي نَافِلَةٍ وَ لَا فَرِيضَةٍ وَ لَا زِيَارَةٍ بَلْ يَضَعُ خَدَّهُ الْأَيْمَنَ عَلَى الْقَبْرِ وَ أَمَّا الصَّلَاةُ فَإِنَّهَا خَلْفَهُ يَجْعَلُهُ الْأَمَامَ وَ لَا يَجُوزُ أَنْ يُصَلِّيَ بَيْنَ يَدَيْهِ لِأَنَّ الْإِمَامَ لَا يُتَقَدَّمُ وَ يُصَلِّي عَنْ يَمِينِهِ وَ شِمَالِهِ.[1]
از آنجا که «الفقیه» از القاب امام کاظم علیه السلام است، برخی گفته اند چون حمیری معاصر با زمان غیبت صغری بوده و نمی تواند نویسنده نامه به امام کاظم علیه السلام باشد، سند روایت مشتمل بر سقط بوده و از حجیت ساقط است[2].
استاد شهیدی اشکال مذکور را ناتمام می داند به این که:
اولا: در کتاب الغیبة آمده است که حمیری – که به تصریح نجاشی کاتب صاحب الأمر علیه السلام بوده و مسائلی در ابواب شریعت از حضرت پرسیده است (کما این که در کتاب الغیبة و احتجاج طبرسی، مکاتبات بسیاری از حمیری به امام زمان علیه السلام ذکر شده است)- کتابی مشتمل بر توقیعات را جمع کرده به سوی حسین بن روح فرستاد و سؤال کرد که «هل هی جوابات الفقیه او جوابات الشلمغانی»؟ فلذا ظهور «کتبت الی الفقیه فاجاب» این است که مراد امام عصر سلام الله علیه است.
ثانیا: روایت مذکور در کتاب احتجاج با تعبیر «کتب الیه [صاحب الزمان علیه السلام]» ضبط شده است؛ فلذا ظاهر آن است که مراد از فقیه حضرت حجت علیه السلام باشد کما این که شیخ الطائفه مکاتبه ای دیگر از حمیری را با عنوان «فقیه» ذکر کرده است[3] و احتجاج طبرسی به صراحت عنوان حضرت حجت را ذکر کرده است[4].
[1] تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج2، ص228.
[2] مرحوم خویی این اشکال را پذیرفته و فرموده است عبارت «فأجاب و قرأت التوقیع و منه نسخت» قرینه بر آن است که «الفقیه» یا ظهور در امام کاظم علیه السلام دارد -چرا که بالطبع اگر مکاتبه بین حمیری و امام حجّت علیه السلام می بود، عبارت مذکور معنای محصلی نداشت- و یا مجمل است که در صورت اجمال نیز احتمال ارسال در روایت مانع از استدلال به آن خواهد بود. موسوعۀ الامام الخوئی، ج 13، ص 102.
این قرینه نزد استاد مخدوش است به این که أولاً: با توجه به این که توقیعات ناحیه مقدسه توسط نواب خاص به وکلاء بلاد مختلف فرستاده می‌شده و توسط ایشان به افراد رسانده می‌شده است، چه بسا وقتی توقیع مذکور به دست وکیل حضرت در قم رسیده است آن‌را به حمیری نشان داده و او را امر به استنساخ کرده است تا أصل توقیع نزد خود وکیل بماند. ثانیا: جه بسا عبارت «و قرأت التوقیع و نسخت منه» کلام ابن داود قمی باشد و نه کلام حمیری.
[3] تهذیب الاحکام، ج 6 ص 75.
[4] احتجاج، ج 2 ص 489.
عمده دلیل قول به حرمت نمازخواندن در مکان متقدم بر قبر معصوم روایت حمیری است؛ رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْحِمْيَرِيُّ قَالَ: كَتَبْتُ إِلَى الْفَقِيهِ ع أَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَزُورُ قُبُورَ الْأَئِمَّةِ ع هَلْ يَجُوزُ لَهُ أَنْ يَسْجُدَ عَلَى الْقَبْرِ أَمْ لَا وَ هَلْ يَجُوزُ لِمَنْ صَلَّى عِنْدَ قُبُورِهِمْ أَنْ يَقُومَ وَرَاءَ الْقَبْرِ وَ يَجْعَلَ الْقَبْرَ قِبْلَةً وَ يَقُومَ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ رِجْلَيْهِ وَ هَلْ يَجُوزُ أَنْ يَتَقَدَّمَ الْقَبْرَ وَ يُصَلِّيَ وَ يَجْعَلَهُ خَلْفَهُ أَمْ لَا فَأَجَابَ ع وَ قَرَأْتُ التَّوْقِيعَ وَ مِنْهُ نَسَخْتُ أَمَّا السُّجُودُ عَلَى الْقَبْرِ فَلَا يَجُوزُ فِي نَافِلَةٍ وَ لَا فَرِيضَةٍ وَ لَا زِيَارَةٍ بَلْ يَضَعُ خَدَّهُ الْأَيْمَنَ عَلَى الْقَبْرِ وَ أَمَّا الصَّلَاةُ فَإِنَّهَا خَلْفَهُ يَجْعَلُهُ الْأَمَامَ وَ لَا يَجُوزُ أَنْ يُصَلِّيَ بَيْنَ يَدَيْهِ لِأَنَّ الْإِمَامَ لَا يُتَقَدَّمُ وَ يُصَلِّي عَنْ يَمِينِهِ وَ شِمَالِهِ.[1]
از آنجا که «الفقیه» از القاب امام کاظم علیه السلام است، برخی گفته اند چون حمیری معاصر با زمان غیبت صغری بوده و نمی تواند نویسنده نامه به امام کاظم علیه السلام باشد، سند روایت مشتمل بر سقط بوده و از حجیت ساقط است[2].
استاد شهیدی اشکال مذکور را ناتمام می داند به این که:
اولا: در کتاب الغیبة آمده است که حمیری – که به تصریح نجاشی کاتب صاحب الأمر علیه السلام بوده و مسائلی در ابواب شریعت از حضرت پرسیده است (کما این که در کتاب الغیبة و احتجاج طبرسی، مکاتبات بسیاری از حمیری به امام زمان علیه السلام ذکر شده است)- کتابی مشتمل بر توقیعات را جمع کرده به سوی حسین بن روح فرستاد و سؤال کرد که «هل هی جوابات الفقیه او جوابات الشلمغانی»؟ فلذا ظهور «کتبت الی الفقیه فاجاب» این است که مراد امام عصر سلام الله علیه است.
ثانیا: روایت مذکور در کتاب احتجاج با تعبیر «کتب الیه [صاحب الزمان علیه السلام]» ضبط شده است؛ فلذا ظاهر آن است که مراد از فقیه حضرت حجت علیه السلام باشد کما این که شیخ الطائفه مکاتبه ای دیگر از حمیری را با عنوان «فقیه» ذکر کرده است[3] و احتجاج طبرسی به صراحت عنوان حضرت حجت را ذکر کرده است[4].
[1] تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج2، ص228.
[2] مرحوم خویی این اشکال را پذیرفته و فرموده است عبارت «فأجاب و قرأت التوقیع و منه نسخت» قرینه بر آن است که «الفقیه» یا ظهور در امام کاظم علیه السلام دارد -چرا که بالطبع اگر مکاتبه بین حمیری و امام حجّت علیه السلام می بود، عبارت مذکور معنای محصلی نداشت- و یا مجمل است که در صورت اجمال نیز احتمال ارسال در روایت مانع از استدلال به آن خواهد بود. موسوعۀ الامام الخوئی، ج 13، ص 102.
این قرینه نزد استاد مخدوش است به این که أولاً: با توجه به این که توقیعات ناحیه مقدسه توسط نواب خاص به وکلاء بلاد مختلف فرستاده می‌شده و توسط ایشان به افراد رسانده می‌شده است، چه بسا وقتی توقیع مذکور به دست وکیل حضرت در قم رسیده است آن‌را به حمیری نشان داده و او را امر به استنساخ کرده است تا أصل توقیع نزد خود وکیل بماند. ثانیا: جه بسا عبارت «و قرأت التوقیع و نسخت منه» کلام ابن داود قمی باشد و نه کلام حمیری.
[3] تهذیب الاحکام، ج 6 ص 75.
[4] احتجاج، ج 2 ص 489.
