16-فروردين-1399, 10:19
اختلاف در تحدید و الزامی نبودن حکم
برخی از فقهاء متأخر همچون محقق همدانی برآنند که اختلاف روایات در تحدید، کاشف از تنزیهی بودن حکم است.
تطبیق مبنا بر بعض موارد فقهی:
۱. برخی روایات باب استظهار راجع به زنی که بعد از ایام عادت نیز خون می‌بیند، دلالت بر آن دارد که این زن اگر احتمال تجاوز خون از ده روز را می دهد، استظهار کند؛ یعنی در عمل بناء را بر حیض بگذارد؛ اگر خون قبل از ده روز قطع شد کشف می‌شود تمام این ده روز حائض بوده و اما در صورت تجاوز از ده روز کشف می‌شود در ایام استظهار، مستحاضه بوده است و باید نمازهای خود را قضا کند.
لکن مشهور متأخرین گفته اند از آن جا که روایات استظهار اختلاف زیادی دارد؛ چرا که برخی تعبیر به «تستظهر بیومین»، برخی دیگر تعبیر به «تستظهر بیوم أو یومین»، بعضی تعبیر به «تستظهر بثلاثة أیام» و بعضی دیگر تعبیر به «تستظهر بعشرة أیام» دارند؛ فلذا معلوم می شود این حکم استحبابی است.
۲. در باب عدم محاذات زن و مرد در حال نماز خواندن برخی روایات فاصله بیش از ده ذراع را مطرح کرده‌اند، طائفه‌ای دیگر دلالت بر کفایت یک وجب می کنند؛ از همین رو مشهور متأخرین محاذات را مانع ندانسته و آن را مکروه می‌دانند.
۳. اختلاف روایات در منزوحات بئر نیز موجب فتوا به استحباب نزح شده است.
نظر استاد بر فساد این مبنا می‌باشد. به نظر ایشان اگر قدرمشترک و حداقلی وجود داشته باشد که مورد اتفاق تمامی روایات است، وجهی برای رفع ید از ظهور روایات در الزامی بودن قدرمتیقن مذکور وجود ندارد.
در موالی عرفیه نیز امر به همین منوال است؛ به طور مثال اگر مولا یک بار به عبد خود بگوید «یک عدد نان بخر»، بار دیگر بگوید: «دو عدد نان بخر» و بار سوم «برو یکی دو عدد نان بخر»؛ عرف خرید یک عدد نان را مستحب نمی‌انگارد بلکه آن را لازم و مازاد بر آن را مستحب می‌داند.
فلذا مطلب محقق خویی که در بحث استظهار فرموده‌اند: «استظهار بیومین أمر دارد و ظاهر أمر وجوب است لکن «تستظهر بیوم» قرینه می شود که مازاد بر استظهار یک روز حمل بر استحباب شود»، صحیح است و این بیان ایشان در بحث محاذات نیز جاری است به این که نسبت به مقدار شبر ترخیص در ترک نداریم و این مقدار باید رعایت شود؛ اما نسبت به مازاد بر شبر ترخیص در ترک وجود دارد فلذا ادله نهی از کمتر از ده ذراع حمل بر کراهت می‌شود.
برخی از فقهاء متأخر همچون محقق همدانی برآنند که اختلاف روایات در تحدید، کاشف از تنزیهی بودن حکم است.
تطبیق مبنا بر بعض موارد فقهی:
۱. برخی روایات باب استظهار راجع به زنی که بعد از ایام عادت نیز خون می‌بیند، دلالت بر آن دارد که این زن اگر احتمال تجاوز خون از ده روز را می دهد، استظهار کند؛ یعنی در عمل بناء را بر حیض بگذارد؛ اگر خون قبل از ده روز قطع شد کشف می‌شود تمام این ده روز حائض بوده و اما در صورت تجاوز از ده روز کشف می‌شود در ایام استظهار، مستحاضه بوده است و باید نمازهای خود را قضا کند.
لکن مشهور متأخرین گفته اند از آن جا که روایات استظهار اختلاف زیادی دارد؛ چرا که برخی تعبیر به «تستظهر بیومین»، برخی دیگر تعبیر به «تستظهر بیوم أو یومین»، بعضی تعبیر به «تستظهر بثلاثة أیام» و بعضی دیگر تعبیر به «تستظهر بعشرة أیام» دارند؛ فلذا معلوم می شود این حکم استحبابی است.
۲. در باب عدم محاذات زن و مرد در حال نماز خواندن برخی روایات فاصله بیش از ده ذراع را مطرح کرده‌اند، طائفه‌ای دیگر دلالت بر کفایت یک وجب می کنند؛ از همین رو مشهور متأخرین محاذات را مانع ندانسته و آن را مکروه می‌دانند.
۳. اختلاف روایات در منزوحات بئر نیز موجب فتوا به استحباب نزح شده است.
نظر استاد بر فساد این مبنا می‌باشد. به نظر ایشان اگر قدرمشترک و حداقلی وجود داشته باشد که مورد اتفاق تمامی روایات است، وجهی برای رفع ید از ظهور روایات در الزامی بودن قدرمتیقن مذکور وجود ندارد.
در موالی عرفیه نیز امر به همین منوال است؛ به طور مثال اگر مولا یک بار به عبد خود بگوید «یک عدد نان بخر»، بار دیگر بگوید: «دو عدد نان بخر» و بار سوم «برو یکی دو عدد نان بخر»؛ عرف خرید یک عدد نان را مستحب نمی‌انگارد بلکه آن را لازم و مازاد بر آن را مستحب می‌داند.
فلذا مطلب محقق خویی که در بحث استظهار فرموده‌اند: «استظهار بیومین أمر دارد و ظاهر أمر وجوب است لکن «تستظهر بیوم» قرینه می شود که مازاد بر استظهار یک روز حمل بر استحباب شود»، صحیح است و این بیان ایشان در بحث محاذات نیز جاری است به این که نسبت به مقدار شبر ترخیص در ترک نداریم و این مقدار باید رعایت شود؛ اما نسبت به مازاد بر شبر ترخیص در ترک وجود دارد فلذا ادله نهی از کمتر از ده ذراع حمل بر کراهت می‌شود.
