استدلال به اطلاق مفهوم روایت

[هادی اسکندری]

استدلال به اطلاق مفهوم روایت
 
نماز خواندن زن و مرد به محاذات یکدیگر نزد برخی محکوم به حرمت و نزد برخی دیگر محکوم به کراهت است. صاحب عروه حکم مذکور را -اعم از این که کراهت باشد و یا حرمت- مختص فرضی می داند که زن یا مرد نماز را مقارن نماز دیگری به جا آورد. اما در صورتی که یکی از آن دو بر دیگری تقدم داشته باشد، حرمت و کراهت تنها متوجه شخص متاخر و لاحق است[1].
 
به طور مثال اگر مردی در اثناء نماز یک زن، اقدام به نماز کند، صرفا نماز این مرد محکوم به حرمت و بطلان و یا کراهت است و اما نماز زن خالی از اشکال است.
 
استاد شهیدی[2] همانند محقق خوئی و آقای سیستانی رأی مرحوم صاحب عروه را مخالف اطلاق روایات ناهیه دانسته‌اند. به این بیان که:
 
اطلاق صحیحه ادریس بن عبدالله (مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ إِدْرِيسَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي وَ بِحِيَالِهِ امْرَأَةٌ قَائِمَةٌ عَلَى فِرَاشِهَا جَنْبَتِهِ فَقَالَ إِنْ كَانَتْ قَاعِدَةً فَلَا يَضُرُّهُ وَ إِنْ كَانَتْ تُصَلِّي فَلَا)

و یا صحیحه زراره (عَنْهُ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تُصَلِّي عِنْدَ الرَّجُلِ فَقَالَ لَا تُصَلِّي الْمَرْأَةُ بِحِيَالِ الرَّجُلِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ قُدَّامَهَا وَ لَوْ بِصَدْرِهِ)
شامل فرضی که مرد در اثناء نماز زن، شروع به نماز کرده است نیز می شود.
 
کما این که مفهوم صحیحه معاویة بن وهب (وَ سَأَلَ مُعَاوِيَةُ بْنُ وَهْبٍ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام عَنِ الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ يُصَلِّيَانِ فِي بَيْتٍ وَاحِدٍ فَقَالَ إِذَا كَانَ بَيْنَهُمَا قَدْرُ شِبْرٍ صَلَّتْ بِحِذَاهُ وَحْدَهَا وَ هُوَ وَحْدَهُ لَا بَأْسَ‌) این است که «اذا لم یکن بینهما قدر شبر ففیه بأس» و مفهوم مذکور اطلاق داشته و شامل فرضی که یکی متأخّر از دیگری نماز را شروع کند می شود.
 
 

---

[1] «کما ان الکراهة أو الحرمة مختصة بمن شرع فی الصلاة لاحقا اذا کانا مختلفین فی الشروع و مع تقارنهما تعمّهما».
[2] درس خارج فقه. ۹ فروردین ۱۳۹۹.

[هادی]

چند ابهام:در رابطه با روایت اول آیا به نظر نمی رسد با توجه به تفصیل حضرت سوال راوی مربوط به اصل کنار بودن زن باشد بنابراین جواب هم در مورد بحث اطلاقی ندارد.
در رابطه با روایت دوم آیا نهی از نماز زن بعد از اینکه زن شروع در نماز کرد و مردی ملحق شد قابل فرض است آیا درست است که شارع زنی را که شروع به نماز کرده به خاطر الحاق مرد نهی از نماز کند به عبارت دیگر به نظر ظاهر اینگونه نهی ها در جایی است که زن از خود اختیاری دارد. و لا اقل من الشک فی الاطلاق
در رابطه با روایت سوم هم به نظر سوال ناظر به اصل یکجا نماز خواندن زن و مرد است و اطلاق در بحث مشکل به نظر می آید

[عرفان عزیزی]

راجع به ابهام اول می توان گفت که سوال راوی در مورد فرضی خاص بوده امام جواب عام بیان کردند که هم مورد او را شامل شود هم موارد دیگر را
راجع به ابهام دوم هم محذوری وجود ندارد که به این زن گفته شود اگر در اثناء نماز مردی کنار شما نماز خواند این نماز را به پایان برسان ونماز دیگری بخوان که چنین وصفی نداشته باشد طبق قول کسانی هم که باطل می دانند به او گفته می شود این نماز را را ها کن .زن در حدوث این عامل اختیاری نداشته اما می توان از او مطالبه ی نمازی دیگر کرد مثل جایی که کسی بدون اختیار دیگری را هل دهد به صورتی که از صورت نماز گذار خارج شود که شخص باید نمازی دیگر بخواند
راجع به ابهام سوم هم می توان گفت این مورد مخصص نیست یعنی سوال از بیت واحد است اما امام ضابطه را با مفهوم شرط بیان نمودند.
این هم که فرمودید و لا اقل من الشک فی الاطلاق مبنای اختلافی است آخوند عند الشک اصاله البیان را جاری می دانند