تنقیح قاعده ی قبح عقاب بلا بیان

[عرفان عزیزی]

اگر مولا بدون بیان و اعلام به عبد، عبد را به خاطر مخالفت عقاب کند قبیح است. گرچه این حرف درست است، لکن آنچه که در بحث برائت لازم است عدم استحقاق عبد برای عقاب است.عقاب امری مربوط به مولا است و استحقاق امری مرتبط با عبد است.ممکن است درموردی استحقاق عقاب باشد اما عقاب به خاطر فضل الهی یا شفاعت شافعین منتفی گردد.محقق اصفهانی به این مطلب تصریح می کند که گرچه مسئله ی عقوبت مولا نسبت به عبدی که مستحق عقاب نباشد، قبیح است، لکن آنچه مورد بحث است فعل عبد است که در چه فرضی مستحق عقاب است.محقق نائینی هم تعبیر فرموده که نزاع در فعلیت عقاب نیست بلکه در استحقاق عقاب است.استاد معتقدند با توجه به اینکه احکام عقلی اگر بخواهیم دقیقا نقطه ی اصلی بحث را شناسایی کنیم باید بگوییم که نزاع در این است که عقل در مشکوک الحرمه حکم به وجوب احتیاط دارد یا خیر؟بحث از استحقاق عقاب نیز دررتبه ی بعدی می باشد.ممکن است در توجیه کلام مشهور اینطور گفته شود که وقتی قبح عقاب ثابت می شود، در واقع عدم استحقاق عبد نیز ثابت می شود و بعد از آن دانسته می شود که احتیاط واجب نیست زیرا اگر واجب باشد استحقاق عقاب نیز می آید و قبح عقاب مولا مرتفع می شود.اما دقیقتر این است که از وجوب احتیاط بحث شود.چرا که ممکن است کسی مثل شیخ طوسی[1] اصلا استحقاق عقاب عقلی را منکر باشد اما عقلا از برائت بحث کند پس هسته ی مرکزی بحث وجوب یا عدم وجوب احتیاط است28/1/99

---

[1] [1] . الإقتصاد الهادی الی سبیل الرشاد، الشیخ الطوسی، ص 114.