28-خرداد-1399, 14:21
: استاد در جلسه 65 مورخ 24\10\98 فرمودند : ضرر به معنای اسم مصدری یا وصف متقوم به ضار است (آسیب رسانی) یا وصف متقوم به متضرر (آسیب بینی) و این دو معنا از استعمالات و کلمات لغویین نیز قابل استفاده است : استعمالات روایی : در برخی از موارد استعمال ضرر، روشن است که ضرر وصف متقوم به ضارّ است :
اولین استعمال: إِذَا أَدْرَكَ الرُّطَبُ وَ نَضِجَ ذَهَبَ ضَرَرُ الْبَاذَنْجَان به این معنا که زمان خرما پزان، ضرر بادنجان می رود. مراد از ضرر باذنجان این است که ضرری که باذنجان به آکل می رساند، از بین می رود نه آنکه ضرر دیدن باذنجان از بین برود.
دومین استعمال : وَ امْنَعْنِي مِنْ كُلِّ عَمَلٍ أَوْ فِعْلٍ أَوْ قَوْلٍ يَكُونُ مِنِّي أَخَافُ ضَرَرَ عَاقِبَتِه این استعمال نیز به این معناست که عاقبت آن کار ضرر می زند نه آنکه ضرر ببیند.
سومین استعمال، يَا فُضَيْلُ وَ اللَّهِ لَضَرَرُ هَؤُلَاءِ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ أَشَدُّ مِنْ ضَرَرِ التُّرْكِ وَ الدَّيْلَم . چهارمین استعمال، خَيْرُ تُمُورِكُمُ الْبَرْنِيُّ يَذْهَبُ بِالدَّاءِ وَ لَا دَاءَ فِيهِ وَ يَذْهَبُ بِالْإِعْيَاءِ وَ لَا ضَرَرَ لَهُ به این معنا که برنی ضرر نمی رساند.
در طرف مقابل در برخی از استعمالات، ضرر در منقصتی که متوجه به متضرّر می شود، استعمال شده است.استعمال اول: أَرْبَعَةٌ لَا يَدْخُلُ عَلَيْهِمْ ضَرَرٌ فِي الْمِيرَاثِ الْوَالِدَانِ وَ الزَّوْجُ وَ الْمَرْأَةُ.
استعمال دوم: فَأَصَابَهُ ضَرَر به این معنا که تضرر به او وارد شده است.
استعمال سوم شعر معروف دعبل است: مَا يَنْفَعُ الرِّجْسَ مِنْ قُرْبِ الزَّكِيِّ وَ مَا عَلَى الزَّكِيِّ بِقُرْبِ الرِّجْسِ مِنْ ضَرَر . به این معنا که به وسیله قرب رجس، تضرّری متوجه زکیّ نمی شود.
استعمال چهارم: فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِكَ ضَرَرٌ شَدِيد . در نتیجه ضرر دو استعمال دارد. استعمال در منقصت نازل بر متضرّر و استعمال در ضرر رسانی.
کلام لغویین : در کلام لغوی ها نیز هر دو نوع استعمال وجود داشته و برخی از معانی بیان شده برای ضرر از فروع ضرر به معنای حالت متقوّم به ضارّ بوده و برخی از فروع ضرر به معنای حالت متقوّم به متضرّر است. برخی از کلمات لغویین را دوباره مرور می کنیم. اولین عبارت: فمعنى قوله: «لا ضرر» أي لا يَضُرُّ الرجلُ أخاهُ فينقص شيئاً من حقه أو مسلكه در این عبارت، ضرر به آسیب رسانی معنا شده است. دومین عبارت: و الضَّرَرُ:النُقْصَان يَدْخُلُ في الشَّيْءِ. اصل این عبارت در العین وجود داشته و بعد از آن در کتاب المحکم و المحیط وارد شده است. در تهذیب اللغه آمده است: و الضَّرَرُ: النُّقصان، تقول: دخَل عليه ضَرَرٌ في ماله. ضرر به معنای مرض، سوء حال، ضیق، قحط و شدت از فروع معنای تضرّر است. باید دقت داشت: مدعا این نیست که معنای ضرر به سوء حال و سایر معانی، مجازی است.
اما آنچه به ذهن قاصر بنده می رسد اینست که ضرر به معنای نفس آسیب و گزندی لست که ضار میزند و متضرر میبیند و شواهد مذکور در کلام استاد نه تنها با کلام بنده منافات ندارد بلکه اوفق است؛ بطور مثال معنای رایج ضرر در کتب لغت نقصان ذکر شده و نقصان یعنی نفی آن آسیب و گزند بدون این که متقوم به ضار باشد یا متضرر.
اولین استعمال: إِذَا أَدْرَكَ الرُّطَبُ وَ نَضِجَ ذَهَبَ ضَرَرُ الْبَاذَنْجَان به این معنا که زمان خرما پزان، ضرر بادنجان می رود. مراد از ضرر باذنجان این است که ضرری که باذنجان به آکل می رساند، از بین می رود نه آنکه ضرر دیدن باذنجان از بین برود.
دومین استعمال : وَ امْنَعْنِي مِنْ كُلِّ عَمَلٍ أَوْ فِعْلٍ أَوْ قَوْلٍ يَكُونُ مِنِّي أَخَافُ ضَرَرَ عَاقِبَتِه این استعمال نیز به این معناست که عاقبت آن کار ضرر می زند نه آنکه ضرر ببیند.
سومین استعمال، يَا فُضَيْلُ وَ اللَّهِ لَضَرَرُ هَؤُلَاءِ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ أَشَدُّ مِنْ ضَرَرِ التُّرْكِ وَ الدَّيْلَم . چهارمین استعمال، خَيْرُ تُمُورِكُمُ الْبَرْنِيُّ يَذْهَبُ بِالدَّاءِ وَ لَا دَاءَ فِيهِ وَ يَذْهَبُ بِالْإِعْيَاءِ وَ لَا ضَرَرَ لَهُ به این معنا که برنی ضرر نمی رساند.
در طرف مقابل در برخی از استعمالات، ضرر در منقصتی که متوجه به متضرّر می شود، استعمال شده است.استعمال اول: أَرْبَعَةٌ لَا يَدْخُلُ عَلَيْهِمْ ضَرَرٌ فِي الْمِيرَاثِ الْوَالِدَانِ وَ الزَّوْجُ وَ الْمَرْأَةُ.
استعمال دوم: فَأَصَابَهُ ضَرَر به این معنا که تضرر به او وارد شده است.
استعمال سوم شعر معروف دعبل است: مَا يَنْفَعُ الرِّجْسَ مِنْ قُرْبِ الزَّكِيِّ وَ مَا عَلَى الزَّكِيِّ بِقُرْبِ الرِّجْسِ مِنْ ضَرَر . به این معنا که به وسیله قرب رجس، تضرّری متوجه زکیّ نمی شود.
استعمال چهارم: فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِكَ ضَرَرٌ شَدِيد . در نتیجه ضرر دو استعمال دارد. استعمال در منقصت نازل بر متضرّر و استعمال در ضرر رسانی.
کلام لغویین : در کلام لغوی ها نیز هر دو نوع استعمال وجود داشته و برخی از معانی بیان شده برای ضرر از فروع ضرر به معنای حالت متقوّم به ضارّ بوده و برخی از فروع ضرر به معنای حالت متقوّم به متضرّر است. برخی از کلمات لغویین را دوباره مرور می کنیم. اولین عبارت: فمعنى قوله: «لا ضرر» أي لا يَضُرُّ الرجلُ أخاهُ فينقص شيئاً من حقه أو مسلكه در این عبارت، ضرر به آسیب رسانی معنا شده است. دومین عبارت: و الضَّرَرُ:النُقْصَان يَدْخُلُ في الشَّيْءِ. اصل این عبارت در العین وجود داشته و بعد از آن در کتاب المحکم و المحیط وارد شده است. در تهذیب اللغه آمده است: و الضَّرَرُ: النُّقصان، تقول: دخَل عليه ضَرَرٌ في ماله. ضرر به معنای مرض، سوء حال، ضیق، قحط و شدت از فروع معنای تضرّر است. باید دقت داشت: مدعا این نیست که معنای ضرر به سوء حال و سایر معانی، مجازی است.
اما آنچه به ذهن قاصر بنده می رسد اینست که ضرر به معنای نفس آسیب و گزندی لست که ضار میزند و متضرر میبیند و شواهد مذکور در کلام استاد نه تنها با کلام بنده منافات ندارد بلکه اوفق است؛ بطور مثال معنای رایج ضرر در کتب لغت نقصان ذکر شده و نقصان یعنی نفی آن آسیب و گزند بدون این که متقوم به ضار باشد یا متضرر.
