2-مهر-1399, 07:31
مرحوم نائینی در بحث دلالت امر بر وجوب فرموده است: امر دلالت وضعی یا اطلاقی بر وجوب ندارد؛ بلکه دلالت بر وجوب تنها به حکم عقل است؛ یعنی موضوع حکم عقل به سبب امر مولی حاصل می شود و عقل عملی حکم به وجوب خواهد کرد؛ ؛ به این نحو که امر دلالت بر طلب دارد و عقل در مواردی که طلب از مولی صادر شده باشد و ترخیصی نداده باشد، حکم به وجوب می کند؛ دلیل اصلی این است که اصلا وجوب حکم صرف عقل است و قابلیت جعل ندارد.
این کلام مورد اشکالات متعددی واقع شده اما به نظر دو اشکال اساسی به ایشان وارد است که در کلمات دیگران منعکس نشده است
1- ایشان بین انشای الزام و وجوب خارجی بر مکلف، خلط نموده اند؛ به این بیان که در موارد وجود امر، انشای الزام شده و این الزام گاهی از سافل صادر شده و اصلا موجب وجوب بر مامور نخواهد شد؛ اما آمر انشای الزام کرده است و این الزام، قابلیت جعل توسط آمر را دارد؛ حتی اگر الزامی برای کسی محقق نشود؛ همانگونه که غاصب انشای بیع می کند اما بیع او اثر خارجی ندارد؛ بنابر این نباید مفاد معنای امر را محدود به مواردحکم عقل به وجوب نمود؛ بلکه در غیر این موارد نیز مفاد امر می تواند انشای الزام بر مخاطب باشد
ثانیا: بر فرض اینکه وجوب قابل جعل و انشا توسط آمر نباشد؛ اما آمر می تواند انشای تمام الموضوع برای حکم عقل کند به نحوی که برای حکم به وجوب، نیاز به امر دیگری نباشد؛ مثلا همانگونه که اگر مولی بگوید: یجب علیک کذا یا الزمک بکذا به این معنا است که تمام الموضوع حکم عقل به وجوب بر مامور موجود است؛ می توان گفت در موارد وجود امر نیز ،امر دلالت بر تحقق تمام الموضوع برای وجوب دارد یعنی دلالت بر طلب ناشی از مصلحت الزامی یا طلب بدون ترخیص دارد.
بنابر این ادعای اینکه «وجوب حکم عقل است و لذا امر نمی تواند دلالت بر وجوب داشته باشد» صحیح نیست؛ علاوه بر اینکه اشکالات نقضی نیز بر محقق نائینی وارد است.
این کلام مورد اشکالات متعددی واقع شده اما به نظر دو اشکال اساسی به ایشان وارد است که در کلمات دیگران منعکس نشده است
1- ایشان بین انشای الزام و وجوب خارجی بر مکلف، خلط نموده اند؛ به این بیان که در موارد وجود امر، انشای الزام شده و این الزام گاهی از سافل صادر شده و اصلا موجب وجوب بر مامور نخواهد شد؛ اما آمر انشای الزام کرده است و این الزام، قابلیت جعل توسط آمر را دارد؛ حتی اگر الزامی برای کسی محقق نشود؛ همانگونه که غاصب انشای بیع می کند اما بیع او اثر خارجی ندارد؛ بنابر این نباید مفاد معنای امر را محدود به مواردحکم عقل به وجوب نمود؛ بلکه در غیر این موارد نیز مفاد امر می تواند انشای الزام بر مخاطب باشد
ثانیا: بر فرض اینکه وجوب قابل جعل و انشا توسط آمر نباشد؛ اما آمر می تواند انشای تمام الموضوع برای حکم عقل کند به نحوی که برای حکم به وجوب، نیاز به امر دیگری نباشد؛ مثلا همانگونه که اگر مولی بگوید: یجب علیک کذا یا الزمک بکذا به این معنا است که تمام الموضوع حکم عقل به وجوب بر مامور موجود است؛ می توان گفت در موارد وجود امر نیز ،امر دلالت بر تحقق تمام الموضوع برای وجوب دارد یعنی دلالت بر طلب ناشی از مصلحت الزامی یا طلب بدون ترخیص دارد.
بنابر این ادعای اینکه «وجوب حکم عقل است و لذا امر نمی تواند دلالت بر وجوب داشته باشد» صحیح نیست؛ علاوه بر اینکه اشکالات نقضی نیز بر محقق نائینی وارد است.
