نکته ای در استصحاب

[مهدی خسروبیگی]

استاد سید مصطفی حسینی نسب(زید عزه) می فرماید: استصحاب «ابقاء ما کان لأجل أنه کان» است. در سیره عقلا نیز «ابقاء ما کان» هست، ولی «لأجل أنه کان» نیست. مثلا اگر کسی برای نماز صبح وضو بگیرد و در ادامه شک کند که وضویش باقی است، آنچه درسیره است این است که اگر عادت خاصی ندارد تا زمانی که فاصله زمان شک با زمان وضو کم است حکم به بقا می گردد ولی اگر فاصله زمان شک با زمان وضو زیاد باشد حکم به بقا نمی شود، در حالی که طبق استصحاب هر چقدر هم فاصله زیاد باشد تا وقتی که یقین وجدانی یا تعبدی برخلاف نیامده، باید حکم به بقا گردد. پس آنچه در ارتکاز سیره است، استصحاب نیست و حجیت استصحاب با اخبار ثابت می شود.

[خیشه]

ظاهرا این ادعا صحیح نیست زیرا این بحث را شیخ بهائی در حبل المتین مطرح کرده است و فرموده است در مواردی که بین یقین و شک فاصله زمانی زیادی محقق میشود ظن شخصی بر وجود حالت سابقه نیست و در مواردی که فاصله زمانی کمی وجود دارد ظن شخصی به حالت سابقه هست.
طبق این بیان، باز هم نکته به حالت سابقه برمیگردد اما چون که استصحاب را از باب بنای عقلا حجیت داده اند (کما این که استاد شما هم بحث بنا عقلا را مطرح کرده بود) یک بحثی مطرح شده است که ظن شخصی ملاک است یا ظن نوعی. اگر استصحاب از باب ظن شخصی حجیت داشته باشد بله در مواردی که فاصله زیاد شده است ظن شخصی به وجود نمیاید و در مواردی فاصله کم است ظن شخصی به وجود حالت سابقه هست. اما اگر از باب ظن نوعی حجیت داشته باشد باید ببینیم که ظن حاصل میشود برای نوع عقلا یا نه. اگر از باب اخبار حجیت داشته باشد که دیگر نیازی به افاده ظن نداریم
مرحوم شیخ این بحث را رسائل مطرح کرده است: نعم، ذكر شيخنا البهائي قدّس سرّه في الحبل المتين- في باب الشكّ في الحدث بعد الطهارة- ما يظهر منه اعتبار الظنّ الشخصيّ، حيث قال:
لا يخفى أنّ الظنّ الحاصل بالاستصحاب في من تيقّن الطهارة و شكّ في الحدث، لا يبقى على نهج واحد، بل يضعف بطول المدّة شيئا

فشيئا، بل قد يزول الرجحان و يتساوى الطرفان، بل ربما يصير الراجح مرجوحا، كما إذا توضّأ عند الصبح و ذهل عن التحفّظ، ثمّ شكّ عند المغرب في صدور الحدث منه، و لم يكن من عادته البقاء على الطهارة إلى ذلك الوقت. و الحاصل: أنّ المدار على الظنّ، فما دام باقيا فالعمل عليه و إن ضعف‏. انتهى كلامه، رفع في الخلد مقامه.