14-آذر-1399, 11:46
استاد سید مصطفی حسینی نسب(زید عزه) می فرماید: در مورد تعداد آیات الاحکام در قرآن نظر یکسانی وجود ندارد. مشهورترین نظر درباره تعداد آیات‌احکام ۵۰۰ آیه است. گفته اند نخستین فردی که تعداد آیات الاحکام را پانصد آیه دانسته، مقاتل‌بن سلیمان (م.۱۵۰ ق) است. [ البرهان فی علوم‌القرآن، ج۲، ص۱۳۰] به هر حال، این شمارش در زبان‌ها رایج شده و متوج بحرانی (م. ۷۷۱ ق) و فرزندش (م.۸۳۶ق.) نیز از این نظر پیروی کرده و کتاب خود را به همین نام «خمس مأة آیة فی الاحکام» نامیدند. در مقابل گروهی تعداد آیات الاحکام را در قرآن بیش از ۹۰۰ آیه دانسته اند. مثلا شوکانی با اعتراض به غزالی و ابن‌عربی که تعداد ۵۰۰ آیه را پذیرفته‌اند، بر آن است که آیات احکام بیش از 900 آیه است.[ الاجتهاد فی الشریعة الاسلامیة، ص۱۷] همچنین، برخی فقها نیز کم‌تر از ۵۰۰ آیه را مطرح کرده‌اند. مثلا محقّق اردبیلی نیز در عمل، فقط حدود ۳۷۰ آیه را فقهی شمرده است. فاضل مقداد مسأله ۵۰۰ آیه را مسلّم نگرفته و اعتقاد دارد که کم‌تر از این تعداد، آیات احکام داریم.
منشأ اختلاف در تعداد آیات الاحکام، این است که بعضی، فقط به آیات صریح در حکم فقهی بسنده کرده؛ ولی برخی دیگر، به آیات غیر صریح نیز توجّه داشته و از مدلولات تضمّنی و التزامی آیات نیز حکم فقهی استنباط کرده‌اند که با لحاظ چنین مدالیلی، بسیار بیش از ۵۰۰ آیه، بلکه شاید نزدیک به ربع قرآن، بر احکام، فرایض، سنن و دستورهای عملی جوارحی و جوانحی در باب‌های گوناگون دلالت داشته باشد و لازم است ابوابی تنظیم شود که تاکنون نه در آیات احکام و نه کتاب‌های متداول فقهی به آن پرداخته نشده است.
