17-آذر-1399, 21:32
(آخرین تغییر در ارسال: 17-آذر-1399, 21:33 توسط مهدی خسروبیگی.)
استاد سید مصطفی حسینی نسب (زید عزه) می فرماید:
تزاحم ملاكى: تزاحم دو ملاك در يك عمل است؛ مانند اين كه مصلحتی، وجوبِ يك فعل را اقتضا كند و مفسده ای نيز حرمت آن را اقتضا مى‌كند و يا در يك عمل دو مصلحت وجود داشته باشد كه يك مصلحت وجوب آن را و مصلحت ديگر اباحۀ آن را اقتضا كند. این نوع تزاحم به حاکم مربوط می شود و حاکم این دو ملاک را در نظر می گیرد تا ببیند کدام ملاک غالب است. سپس بر طبق ملاک غالب حكم خويش را صادر مى‌كند؛ روشن است كه اين گونه تزاحم بنا بر تبعيّت احكام از مصالح و مفاسد محضه یا غالبه تصور مى‌شود؛که مبنای عدلیه است.
تزاحم در مقام امتثال: تزاحم دو حكم بر يك عمل در مقام انجام دادن در خارج است؛ مثل اين كه دو تكليف وجود داشته باشد كه مكلّف نتواند هر دو را در آنِ واحد به جا آورد و براى انجام دادن هر يك، ناچار باشد ديگرى را ترك كند مثل اين كه نجات غريق متوقّف بر تصرف در زمين غصبى باشد يا دو نفر در حال غرق شدن باشند و مكلّف تنها توانِ نجات يك نفر را داشته باشد.اين نوع تزاحم وابسته به مسلک عدلیه نيست، بلكه تزاحم در مقام امتثال حتّى بنا بر مذهب اشاعره -كه منكر هر نوع مصلحت و مفسده براى احكامند- نيز ممكن است. تزاحم در مقام امتثال همان تزاحمی است كه در باب تعادل و تراجيح مورد بحث واقع مى‌شود.
(ر.ک: سید ابوالقاسم خوئی، مصباح الاصول، ج 3، ص 354- 353؛ محاضرات فى اصول الفقه، ج 3، ص 205- 204) از آنجا که آقای خوئی و ... معتقدند که ما به ملاکات احکام راهی نداریم، تزاحم ملاکی را مربوط به خود شارع می دانند ولی در تزاحم امتثالی این مشکل پدید نمی آید چرا که در تزاحم امتثالی به سراغ اهم عند الشارع فی مقام الامتثال می رویم.
