7-اسفند-1393, 23:06
مانع سوم از جریان برائت عقلی در اقل و اکثر ارتباطی: شک در محصل غرض
غرض و ملاک واجب ارتباطی تنها در صورتی که همه اجزاء آن مرکب ارتباطی اتیان شود، حاصل می شود. اگر امر به نماز رفته باشد روي ده جزء، با اتیان نماز نه جزئی، غرض از نماز ده جزئی، حاصل نمی شود. بنابراین در مقام با اتیان اقل، شک در محصل غرض می کنیم که مجراي قاعده اشتغال است. اگر بدانيم غرض مولي تعلق گرفته به انقاذ پسرش، ولی در حال حاضر مثلا مولی خواب باشد و نتواند امر به انقاذ کند، عقل می گوید باید انقاذ نماید. مقام هم همین گونه است.
جواب اول به مانع سوم: در جایی که واجب معد غرض باشد، تحصیل آن عقلا لازم نیست.
محقق نائینی «ره» در جواب به این اشکال فرموده: غرض دو گونه است. گاهی ترتب غرض بر واجب، از باب ترتب معلول بر علت تامه است. مانند اینکه در خطابی گفته شود: اقتل سابّ النبي. در این مثال ترتب قتل بر انداختن در دریا، از باب ترتب معلول بر علت تامه می باشد. در این موارد، اشکال وارد است و باید عقلا غرض مولی را تحصیل نمود. اگر شک کردیم که انداختن در دریا موجب قتل می شود یا نه؟ عقلا باید احتیاط کنیم. اما گاهی ترتب غرض بر واجب از باب ترتب معلول بر علت تامه نيست، بلكه واجب تنها معدّ غرض می باشد. مثل اينكه غرض مولی، روییدن خوشه های گندم باشد. اگر مولی به عبد دستور بدهد، در این زمین بذر بکار، این واجب علت تامۀ روییدن گندم نیست. در این مثال تحقق غرض متوقف بر مقدمات ديگري است كه خارج از اختيار عبد است از جمله باران باریدن و تابش آفتاب و غيره. در این صورت، تحصیل غرض مولي، چون خارج از اختيار مکلف است، عقلا لازم نیست. بر عبد تنها اتیان به واجب که همان کاشتن بذر می باشد، لازم است.
در خطابات شرعی اگر مولی در خطاب، غرض را طلب کند مثل اینکه شارع بفرماید: ان كنتم جنبا فاطهروا، در این صورت تحصیل غرض لازم است. امر مولی به طهارت که غرض از غسل است، نشان می دهد، تحصیل غرض در اختیار مکلف است. در این موارد ترتب غرض بر فعل، از باب ترتب معلول بر علت تامه است. بنابراین در شك در اقل و اكثر غسل، بايد احتياط نمود. اما اگر مولی امر به خود فعل کند مثل اینکه خطاب شود: اقم الصلاه، یعنی در خطاب غرض از نماز مثل دوری از فحشاء و المنكر، مورد طلب قرار نگرفته است، این نشان می دهد، مورد از نوع دوم است. که مولي در آن تنها خود فعل را خواسته است. در این موارد در شک بین اقل و اكثر، برائت جاري می شود.
رد جواب اول: تحصیل غرض ادنی، عقلا لازم است
محقق خویی «ره» ، این جواب را نپذیرفته اند. ایشان فرمودند: غرض مراتب دارد. اگر چه غرض اعلی مثل رويش خوشه هاي گندم، در اختیار مکلف نیست. فعل علاوه بر غرض اعلی، غرض ادني هم دارد مثل آماده کردن زمين براي حصول غرض اعلي، این غرض ادنی تحت اختیارمکلف است و تحصیل آن عقلا لازم است.
جواب دوم از مانع سوم: تحصیل غرض به معنای اراده لازم است
غرض، گاهی به معنای اراده المولي است و گاهی مقصود از غرض، ملاك و مصلحت تکلیف است. آنچه تحصيلش بر ما لازم است، غرض به معنای اراده مولي است. ولو بالفعل حكمي بر اساس آن انشاء نشده باشد. مثل اراده مولي بر انقاذ فرزندش ولو مولي بالفعل خواب باشد. اما تحصیل غرض به معناي مصلحت، عقلا لازم نیست. در واجب ارتباطي اگر چه ملاك واحدی دارد، اما شارع تحصیل ملاک را طلب نکرده است. اراده مولی تنها به افعال تعلق گرفته است. اگر فرض كنيد برای رسیدن به غرض اقصی ده مقدمه اختیاری باید محقق شود، اما مولی تنها نه مقدمه را اراده کرده است، در این صورت مولي تنها سد ابواب عدم، از ناحيه نه مقدمه را خواسته است. اما سد ابواب عدم از ناحیه مقدمۀ ده را اراده نکرده است. در این صورت، تحصیل مقدمۀ دهم لازم نیست. در موارد شک هم برائت جاری می شود و ثابت می کند که از ناحیه جزء مشکوک ترخیص جعل شده است.
جواب سوم از مانع سوم: ممکن است خود غرض مردد بین اقل و اکثر باشد
اصل این مطلب که در واجب ارتباطی غرض باید واحد باشد، مسلم نیست. ممکن است غرض متكثر باشد. غرض متکثر به روش های مختلفی محقق می شود. مثل اینکه غرض مولي خصوص امتثال این امور می باشد همانند اوامر امتحانی که غرض در امتثال است نه متعلق، البته امتثال این اجزاء. در این صورت، در شک در یک جزء، برائت جاری می شود. گاهی هم ممکن است غرض در متعلق تکلیف باشد اما اقل دارای یک اثری است و اکثر واجد اثر دیگری است. و ما نمي دانيم كه آيا مطلوب مولي هردو اثر است، يا مطلوب مولي همان اثر اولي كه مترتب بر اثر اكثر است، می باشد. مثلا نمي دانيم مطلوب مولي سيراب شدن عادي است(اقل) يا سیراب شدن از تشنگی شدید است که مثلا دو لیوان آب باید بنوشد(اکثر)، پس اصل رفع تشنگی، مطلوب مولي است و مردد بين اقل و اكثر مي باشد. بنا براین در اقل و اکثر ارتباطی، همه جا غرض، مثل نهي از فحشاء و المنكر، و يا مثل طهارت، امر بسیط نیست. در این موارد نیز چون خود غرض مردد بین اقل و اکثر می شود، برائت از غرض مشکوک جاری می شود.
غرض و ملاک واجب ارتباطی تنها در صورتی که همه اجزاء آن مرکب ارتباطی اتیان شود، حاصل می شود. اگر امر به نماز رفته باشد روي ده جزء، با اتیان نماز نه جزئی، غرض از نماز ده جزئی، حاصل نمی شود. بنابراین در مقام با اتیان اقل، شک در محصل غرض می کنیم که مجراي قاعده اشتغال است. اگر بدانيم غرض مولي تعلق گرفته به انقاذ پسرش، ولی در حال حاضر مثلا مولی خواب باشد و نتواند امر به انقاذ کند، عقل می گوید باید انقاذ نماید. مقام هم همین گونه است.
جواب اول به مانع سوم: در جایی که واجب معد غرض باشد، تحصیل آن عقلا لازم نیست.
محقق نائینی «ره» در جواب به این اشکال فرموده: غرض دو گونه است. گاهی ترتب غرض بر واجب، از باب ترتب معلول بر علت تامه است. مانند اینکه در خطابی گفته شود: اقتل سابّ النبي. در این مثال ترتب قتل بر انداختن در دریا، از باب ترتب معلول بر علت تامه می باشد. در این موارد، اشکال وارد است و باید عقلا غرض مولی را تحصیل نمود. اگر شک کردیم که انداختن در دریا موجب قتل می شود یا نه؟ عقلا باید احتیاط کنیم. اما گاهی ترتب غرض بر واجب از باب ترتب معلول بر علت تامه نيست، بلكه واجب تنها معدّ غرض می باشد. مثل اينكه غرض مولی، روییدن خوشه های گندم باشد. اگر مولی به عبد دستور بدهد، در این زمین بذر بکار، این واجب علت تامۀ روییدن گندم نیست. در این مثال تحقق غرض متوقف بر مقدمات ديگري است كه خارج از اختيار عبد است از جمله باران باریدن و تابش آفتاب و غيره. در این صورت، تحصیل غرض مولي، چون خارج از اختيار مکلف است، عقلا لازم نیست. بر عبد تنها اتیان به واجب که همان کاشتن بذر می باشد، لازم است.
در خطابات شرعی اگر مولی در خطاب، غرض را طلب کند مثل اینکه شارع بفرماید: ان كنتم جنبا فاطهروا، در این صورت تحصیل غرض لازم است. امر مولی به طهارت که غرض از غسل است، نشان می دهد، تحصیل غرض در اختیار مکلف است. در این موارد ترتب غرض بر فعل، از باب ترتب معلول بر علت تامه است. بنابراین در شك در اقل و اكثر غسل، بايد احتياط نمود. اما اگر مولی امر به خود فعل کند مثل اینکه خطاب شود: اقم الصلاه، یعنی در خطاب غرض از نماز مثل دوری از فحشاء و المنكر، مورد طلب قرار نگرفته است، این نشان می دهد، مورد از نوع دوم است. که مولي در آن تنها خود فعل را خواسته است. در این موارد در شک بین اقل و اكثر، برائت جاري می شود.
رد جواب اول: تحصیل غرض ادنی، عقلا لازم است
محقق خویی «ره» ، این جواب را نپذیرفته اند. ایشان فرمودند: غرض مراتب دارد. اگر چه غرض اعلی مثل رويش خوشه هاي گندم، در اختیار مکلف نیست. فعل علاوه بر غرض اعلی، غرض ادني هم دارد مثل آماده کردن زمين براي حصول غرض اعلي، این غرض ادنی تحت اختیارمکلف است و تحصیل آن عقلا لازم است.
جواب دوم از مانع سوم: تحصیل غرض به معنای اراده لازم است
غرض، گاهی به معنای اراده المولي است و گاهی مقصود از غرض، ملاك و مصلحت تکلیف است. آنچه تحصيلش بر ما لازم است، غرض به معنای اراده مولي است. ولو بالفعل حكمي بر اساس آن انشاء نشده باشد. مثل اراده مولي بر انقاذ فرزندش ولو مولي بالفعل خواب باشد. اما تحصیل غرض به معناي مصلحت، عقلا لازم نیست. در واجب ارتباطي اگر چه ملاك واحدی دارد، اما شارع تحصیل ملاک را طلب نکرده است. اراده مولی تنها به افعال تعلق گرفته است. اگر فرض كنيد برای رسیدن به غرض اقصی ده مقدمه اختیاری باید محقق شود، اما مولی تنها نه مقدمه را اراده کرده است، در این صورت مولي تنها سد ابواب عدم، از ناحيه نه مقدمه را خواسته است. اما سد ابواب عدم از ناحیه مقدمۀ ده را اراده نکرده است. در این صورت، تحصیل مقدمۀ دهم لازم نیست. در موارد شک هم برائت جاری می شود و ثابت می کند که از ناحیه جزء مشکوک ترخیص جعل شده است.
جواب سوم از مانع سوم: ممکن است خود غرض مردد بین اقل و اکثر باشد
اصل این مطلب که در واجب ارتباطی غرض باید واحد باشد، مسلم نیست. ممکن است غرض متكثر باشد. غرض متکثر به روش های مختلفی محقق می شود. مثل اینکه غرض مولي خصوص امتثال این امور می باشد همانند اوامر امتحانی که غرض در امتثال است نه متعلق، البته امتثال این اجزاء. در این صورت، در شک در یک جزء، برائت جاری می شود. گاهی هم ممکن است غرض در متعلق تکلیف باشد اما اقل دارای یک اثری است و اکثر واجد اثر دیگری است. و ما نمي دانيم كه آيا مطلوب مولي هردو اثر است، يا مطلوب مولي همان اثر اولي كه مترتب بر اثر اكثر است، می باشد. مثلا نمي دانيم مطلوب مولي سيراب شدن عادي است(اقل) يا سیراب شدن از تشنگی شدید است که مثلا دو لیوان آب باید بنوشد(اکثر)، پس اصل رفع تشنگی، مطلوب مولي است و مردد بين اقل و اكثر مي باشد. بنا براین در اقل و اکثر ارتباطی، همه جا غرض، مثل نهي از فحشاء و المنكر، و يا مثل طهارت، امر بسیط نیست. در این موارد نیز چون خود غرض مردد بین اقل و اکثر می شود، برائت از غرض مشکوک جاری می شود.
