بیانی در تقریر کلام مرحوم آخوند در جریان برائت شرعی در اقل و اکثر ارتباطی

[رضا اسکندری]

مرحوم آخوند در مساله اقل و اکثر ارتباطی، برائت عقلی را جاری نمی دانند. اما در متن کفایه معتقد شده اند که برائت شرعی در اقل و اکثر ارتباطی جاری است. (هر چند در حاشیه کفایه از آن عدول کرده اند)
آنچه جریان برائت در آن را می توان تصور کرد یا اکثر است یا جزئیت.
مرحوم آخوند برائت (عقلی و نقلی) را در اکثر جاری نمی دانند علت آن هم تعارض با اصل برائت جاری در اقل است.
برائت عقلی در جزئیت نیز جاری نیست چون حقیقت جزئیت همان وجوب اکثر است و نفی جزئیت حقیقتا به نفی امر به اکثر است هر چند به حسب استعمال، استناد نفی به جزئیت حقیقی باشد اما آنچه باعث عدم صدق جزئیت می شود نفی تعلق امر به اکثر است. برائت عقلی نیز دلیل لفظی نیست بلکه بر مبنای نفی الزام محتمل است و چون در محل بحث ما الزام محتمل ناشی از احتمال وجوب اکثر است لذا برائت عقلی فقط در وجوب اکثر جاری است (که چون معارض دارد تساقط می کند).
اما برائت شرعی در جزئیت جاری است.
مرحوم آخوند معتقد است حقیقت جزئیت همان تعلق امر به اکثر است و رفع و وضع جزئیت مباشرتا نیست بلکه به واسطه و به رفع و وضع امر به اکثر است اما به همین دلیل رفع حقیقتا به خود جزئیت نیز تعلق می گیرد. اسناد رفع به جزئیت اسناد حقیقی است هر چند رفع جزئیت به رفع تعلق امر به اکثر است. بنابراین حدیث رفع همان طور که شامل امر به اکثر می شود شامل خود جزئیت هم می شود و در خود جزئیت نیز جاری است.
اما از نظر مرحوم آخوند که معتقد به علیت تام علم اجمالی برای منجزیت است اصل در برخی اطراف علم با قطع نظر از معارضه نیز جاری نیست برای دفع این اشکال ایشان قائل به حکومت اصل برائت از جزئیت بر ادله اجزا و شرایط شده اند و می فرمایند اصل برائت از جزئیت جزء مشکوک مثبت وجوب باقی اجزاء است و لذا مانعی از جریان اصل برائت در برخی اطراف علم اجمالی نیست.
اما این کلام را نمی توان در مورد اصل برائت در اکثر بیان کرد چون چنین اصلی اگر بخواهد مثبت تکلیف در اقل باشد مثبت خواهد بود.
بنابراین ایشان قائل به عدم جریان اصل برائت در اکثر هستند اما اصل برائت شرعی را در جزئیت جاری می دانند.