نکته علمی: تفاوت «اجماع» و «لاخلاف» و «لاخلاف اجده»

[83068]

تعابیر مختلف در نقل فتاوای فقها

به غیر از تعبیر شهرت، معمولا، سه نوع تعبیر در کتب، برای نقل آرا فقها وجود دارد.

تعبیر اول: اجماع

در اجماع علاوه بر اینکه معمول فقها متعرض مساله شده و نظر خودشان را بیان کرده‌اند، اتفاق نظر هم وجود دارد.

تعبیر دوم: بلا خلاف

«بلاخلاف» عبارت است از این که آنهایی که مساله را عنوان کرده‌‌اند، نسبت به حکم آن، اختلافی ندارند. بنابراین ممکن است اکثر فقها متعرض مساله نشده باشند اما آن کسانی که مساله را مطرح نموده‌‌اند، نسبت به حکم آن اتفاق نظر دارند.

«بلاخلاف» نسبت به «اجماع» ضعیف‌‌تر است.

تعبیر سوم: بلا خلاف اجده یا لا نعلم فیه خلافا

معنای این تعبیر این است که فرد تحقيق و فحص كامل نكرده ولی به مقداری که تتبع نموده، مخالفی در مساله نیافته است.

این تعبیر از «بلاخلاف» ضعیف‌‌تر است زیرا «بلاخلاف» شهادت به عدم الخلاف است اما این تعبیر شهادت به عدم خلاف نیست.

منبع: کتاب مضاربه، جلسه8، 7/ 10/ 94

[رضا اسکندری]

این بیان را به طور متعدد در کلمات حضرت آیت الله شبیری دیده ایم و شنیده ایم. اما چند سوال مطرح است:
آنچه در بالا مرقوم داشته اید آیا تحلیل عقلی الفاظ است یا اصطلاح خاص فقهاء است؟ یا برداشت حضرت آیت الله از استعمالات این کلمات در کلام فقهاء است؟
اگر تحلیل عقلی است بیان آن چیست و اگر اصطلاح خاص فقهاء است مثبت آن چیست؟ و اگر برداشت ایشان است چگونه می توان این برداشت را برای دیگران نیز مسجل نمود؟
مثلا همین که می فرمایید بلا خلاف اجده یعنی فرد فحص کامل نکرده است و همین مقدار که تتبع کرده است و در مساله خلافی ندیده است چه دلیلی دارد؟ در عرف مشاهده می کنیم که این تعبیر در خیلی موارد که استفاده می شود منظور متکلم نفی قاطعانه است (به این جهت که خودش را در آن زمینه متتبع و متبحر می داند) و لذا وقتی می گوید من ندیدم یا من پیدا نکردم منظورش نفی قاطعانه این موارد است.
و صدها مثال دیگر.

[مهاجر]

باسمه تعالی
به نظر می رسد که تفاوت این سه اصطلاح اولا مستند به تفاوت معنای سه لفظ باشد زیرا بین اجماع و لا خلاف و لا خلاف اجده تفاوت معنایی به همان بیانی که فرموده اند هم وجود دارد. و ثانیا به احتمال قوی در کتب اصول در بحث اجماع در بحث الفاظ اجماع هم معانی اصطلاحی الفاظ مذکور بیان شده و مورد بحث قرار گرفته است. و ثالثا با جستجو در موارد کاربرد این الفاظ در استعمالات فقهاء هم تفاوت های مذکور به دست می آید.
ضمنا به نظر بنده عرف غیر مسامح هم وقتی لفظ لا اجده را به کار می برد منظورش این  است که من نیافتم و عدم الوجدان لا یدل علی عدم الوجود از واضحاتی است که عرف هم آن را قبول دارد.

[عالم]

فرق لا نعلم خلافا- لا خلاف- اجماع چيست؟
لا نعلم خلافا، يعنى تا آنجا كه ما اطلاع داريم، خلافى در مسئله نيست ولى نفى خلاف هم در واقع نمى‏كنيم.
لا خلاف، يعنى ما يقين داريم كه مخالفى در مسئله نيست، و لو همه تصريح به وفاق ندارد تا موافق باشد و اجماع حاصل شود.
اجماع، يعنى ما علم داريم به اتفاق كل، كه همه علما تصريح به وفاق دارند. پس اجماع از عدم الخلاف بالاتر است.
شرح اصول فقه، ج‏1، ص: 299

الأمر الثاني: اختلفت عبارات العلماء في كيفية دعوى الإجماع‏
كقولهم:
من مذهب الإمامية، أو من مذهبنا أو عليه قاطبة أهل الحق أو كما عليه أهل‏ الحق أو أجمع أصحابنا أو قام الإجماع او لا خلاف أو لا خلاف عندنا إلى غير ذلك.
نعم نفي اللاخلاف لا يفيد الإجماع و ما عداه ظاهر فيه، و قد يسمى اللاخلاف إجماعا سكوتيا، و مع ذلك كله فهو لا يزيد عن كونه خبر واحد في الموضوعات فحاله حاله.
مبانى الفقيه، ص: 61