نکته علمی: صغری نداشتن حجیت عقل از نظر شهید صدر (قدس سره)

[مهدی قنبریان]

مرحوم شهید صدر در کتاب «الفتاوی الواضحة»، صفحه ی 12 ذیل عنوان «مصادر الفتوی»، درباره ی عقل که از ادله ی اربعه شمرده شده، این گونه فرموده اند:

و اما ما يسمى بالدليل العقلي الذي اختلف المجتهدون و المحدثون في انه هل يسوغ العمل به أو لا فنحن و ان كنا نؤمن بأنه يسوغ العمل به و لكنا لم نجد حكما واحدا يتوقف إثباته على الدليل العقلي بهذا المعنى بل كل ما يثبت بالدليل العقلي فهو ثابت في نفس الوقت بكتاب أو سنة

آقای سید حسین مدرسی در کتاب «مقدمه ای بر فقه شیعه»، قسمت اول، فصل اول، صفحه ی 12، پاورقی شماره ی 4، در توضیح این مبنی این گونه آورده اند:

برخى دانشمندان متأخّر شيعى معتقدند كه عقل يك منبع بالقوّة براى فقه شيعى است نه يك منبع بالفعل، به اين معنى كه اگر چه بر اساس ضوابط علم اصول فقه عقل به تنهايى مى‌تواند حكمى فقهى را كشف كند و ما را به يكى از احكام و تكاليف مذهبى راهنمايى نمايد، ليكن اين مطلب عملا در هيچ موردى اتّفاق نيفتاده و تمامى احكام شرعى كه بر اساس احكام قطعى عقل مجرّد انسانى قابل كشف است در همان حال در قرآن و سنّت، مورد راهنمايى قرار گرفته و با دليل شرعى (سمعى) بيان شده است (ببينيد محمّد باقر الصدر، الفتاوى الواضحة 1: 98)

در صورت تمایل، نقد و نظر علمی خود را  درباره ی این نظریه بیان فرمایید!

[محمدجواد]

آیا نمی توانیم بگوییم نفس وجوب اطاعت از شارع بر اساس حکم عقل است و به خاطر محذور دور نمی تواند متخذ از شرع و کتاب و سنت باشد؟

[رضا اسکندری]

وجوب اطاعت از شارع حکم عقل در سلسله معالیل احکام است و در این موارد اصلا شریعت حکمی ندارد و اگر هم بیانی داشته باشد ارشاد است.
قاعده ملازمه در سلسله علل احکام است.
این کلام مرحوم آقای صدر معروف است هر چند برخی خواسته‌اند برای آن مثال پیدا کنند و مواردی مثل حرمت بیع سلاح به دشمن و ... را ذکر کرده‌اند اما کماکان بسیاری به نظر ایشان معتقدند.