تشریح اجساد مسلمانان و مؤمنان
بدون اشکال اجماعی است که هتک و اهانت مسلمان درحال حیات و پس ازمرگ حرام است. دلیل مدعا افزون بر اطلاق اخبار متضافربرحرمت اهانت مؤمن()، روایات مستفیضی است که در احترام میت مسلمان وارد شده است. این روایات بدین شرح است:
1 . صحیحه عبدالله بن سنان که به استناد آن امام صادق(ع) درباره مردی که سرمیتی را قطع کرده بود فرمود:
علیه الدیة، لان حرمته میتا کحرمته و هو حی، ()
براو دیه واجب است، زیرا حرمت میت بسان حرمت او در حال حیات است.
درمعنای (حرمت) در مصباح المنیر آمده است:
حرمت به ضم، چیزی است که هتک آن جایز نباشد و حرمت ا اسم مصدر احترام است چنان که(فرقت) اسم مصدر افتراق می باشد.()
این واژه گاه بر حرام اطلاق می شود. اما روایات آتی گواه آن است که مقصود از حرمت دراین روایت معنای نخست «احترام» است، زیرا حرمت دراین روایات به میت اضافه شده و پیداست که مقصود از آن احترام است. بنابراین چنین ادعایی مردود است که ضمیر در عبارت (لان حرمته) به سرمیت بازمی گردد و معنای روایت این است که بریدن سر همان گونه که پیش ازمرگ حرام بوده، پس از مرگ نیز حرام است و از این روایت استفاده نمی شود که احترام میت بسان احترام او در حال حیات «لازم» است.
2 . در روایت علاءبن سیابه آمده است:
از امام صادق(ع) سؤال شد: مردی درچاهی که از زمین بیرون زده (درنسخه دیگر(محرج) آمده که به معنای چاه تنگ است) افتاده و مرده است و بیرون کشیدن او از چاه ممکن نیست. آیا می توان از آن چاه وضو گرفت؟
امام(ع) فرمود: وضو ساختن از آن چاه روا نیست. باید آن چاه را رها و قبرش کنند، ولی اگربیرون کشیدن او ممکن باشد، بیرون آورند و غسل دهند و دفن کنند.()پیامبر اسلام(ص)فرمود: حرمت «مرد» مسلمان پس از مرگ بسان حرمت او درحال حیات است. ()
3 . درصحیحه صفوان، امام صادق(ع) فرمود:
ابی اللّه ان یظن بالمؤمن الاخیرا و کسرک عظامه حیا و میتا سواء،() خدا نمی پسندد درباره مؤمن جز به خیر و نیکی گمانی برده شود و شکستن استخوان او درحال حیات و پس از مرگ برابر است.
4 . روایت محمدبن سنان به نقل از شخص دیگر که گوید:
از امام صادق(ع) پرسیدم: حکم مردی که سرمیتی را بریده است چیست؟ امام در پاسخ فرمود: حرمة المیت کحرمة الحی،
حرمت میت بسان حرمت شخص زنده است.()
5 . روایت محمدبن مسلم از امام باقر(ع) :
لما احتضر الحسن بن علی(ع) قال للحسین(ع): یا اخی! اوصیک بوصیة فاحفظهاا ان اللّه حرم من المؤمنین امواتا ما حرم منهم احیاء،()
آن هنگام که لحظه وفات حسن بن علی(ع) نزدیک شد، به برادرش حسین(ع) فرمود: برادرم! به تو وصیتی می کنم، آن را پاس بدارا خداوند هرآنچه درباره مؤمنان درحال حیات حرام کرده،پس از مرگ نیز حرام داشته است.
روایات دیگری نیز برحرمت تشریح بدن میت مسلمان دلالت دارد.
به استناد این روایات هرنوع بی احترامی به جسد میت مسلمان اعم از شکستن اعضای بدن،مجروح ساختن، بریدن، سوزاندن و ا چه انگیزه عقلایی داشته باشد یا نه، جایز نیست. گواه مدعا این است که اگر مثلا کسی به هدف برطرف ساختن سر درد مؤمن، نه اهانت، پا روی سراوبگذارد، اهانت وبی احترامی به مؤمن قلمداد می شود. از همین جا آشکار می گردد که بی احترامی به بدن میت مسلمان هرچند بسان آموزش دیگران و کسب مهارت دارای انگیزه عقلایی باشد، اهانت و بی احترامی بوده و حرام است، زیرا احترام مؤمن پس از مرگ بسان حال حیات واجب است.
برای اثبات حرمت تشریح بدن میت مسلمان افزون بر روایات پیشین به روایاتی که از مثله کردن بدن میت کافر نهی کرده استدلال شده است. به این بیان که اگر مثله کردن بدن کافر حرام است به طریق اولی تشریح بدن میت مسلمان نیز حرام خواهد بود. ازجمله این روایات، روایت کافی از علی بن ابراهیم از پدرش از ابن ابی عمیر از معاویة بن عماراست:
به گمانم از ابوحمزه ثمالی شنیدم که او از امام صادق(ع) چنین نقل کرد:
هرگاه پیامبر اکرم(ص) می خواست سریه ای را اعزام دارد ایشان را فرا می خواند و نزد خود می نشاند آن گاه می فرمود: با نام و یاد الهی و درراه خدا و بردین رسول خدا رهسپار شوید. خیانت نکنید و بدن کسی را مثله ننمایید. ()
نظیر این روایت، موثقه مسعدة بن صدقه است. در استدلال به این دسته از روایات اشکال شده هرگاه به هدف گوشمالی و کیفر دادن، اعضا بریده شود، مثله و مثله کردن صادق است و فرض این است که مفهوم مثله و مثله کردن در تشریحی که به هدف افزایش مهارت انجام می گیرد،تحقق نمی یابد، چنان که در تاج العروس آمده است.
وقتی می گویند:
(مثل بفلان مثلا و مثلة) (فلانی را مثله کرد) یعنی با بریدن اعضای او و زشت ساختن آن، او را به شدت گوشمالی داد. مثله کردن کشته به این است که بینی، گوش یا آلت تناسلی یا چیزی ازاعضای او را قطع کند.()
همو در معنای تنکیل (گوشمالی دادن) آورده است:
وقتی گفته می شود
نکل به تنکیلا) (او را گوشمالی داد) یعنی او را به خاطر جرمی که مرتکب شده به گونه ای کیفر داده که هشداری برای دیگران نیز بوده است، یا با او کاری کرده که دیگران را از ارتکاب چنان جرمی باز می دارد.()
افزون بر این اشکال، واژه تمثیل و مثله در بریدن دست، پا، سر، گوش، بینی و نظایر آن ظهوردارد. بنابراین با واژه تشریح که به بریدن تمام اعضای بدن ناظر است، متفاوت است.
بله، می توان درکنار روایات دسته نخست که بر وجوب احترام بدن میت مسلمان تاکید دارد، به آن دسته از روایات که بروجوب تجهیز میت اعم از تغسیل، تکفین و دفن میت دلالت دارد،استدلال کرد. به این بیان که طبق این روایات تاخیر این واجبات، جایز نیست و تشریح، منوط به گذشت ایام بوده و عملا تجهیز میت را به تاخیر می اندازد، از این رو تشریح با فوریت عرفی مستفاد از اوامر مربوط به واجبات تجهیز میت، منافات دارد و از آن جا که طبق این روایات فتواداده شده، نمی توان در سند آنها تردیدی روا داشت، استحباب تعجیل با وجوب فوریت عرفی منافات ندارد، زیرا مراد از استحباب تعجیل این است که غسل، کفن و دفن میت به گونه ای بیش از فوریت عرفی، اقدام گردد. اگر گفته شود که تاخیر درتجهیز میت تا وقتی که موجب اهانت یا تحقیر مؤمن نشود حرام نیست، گوییم: چنین تاخیری با اوامری که در باره تجهیزرسیده منافات دارد، چرا که این اوامر درفوریت ظهور دارند. البته اگر تشریح به زودی انجام گیرد و متوقف برگذشت چند روز نباشد با واجبات تجهیز میت منافات نداشته و از جهت تاخیر در تجهیز میت حرام نخواهد بود.
خلاصه، به استناد دلایل گفته شده، تشریح بدن میت مسلمان جایز نیست.
