معنای امام در روایات وجوب نماز جمعه و نظر مرحوم تبریزی در این باب

[shahed]

از جمله روایاتی که برای وجوب تعیینی نماز جمعه بدان استدلال شده، که شیخ حر عاملی در وسائل از زراره نقل فرموده است:
عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ قَالَ: صَلَاةُ الْجُمُعَةِ فَرِيضَةٌ وَ الِاجْتِمَاعُ إِلَيْهَا فَرِيضَةٌ مَعَ الْإِمَامِ فَإِنْ تَرَكَ رَجُلٌ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ ثَلَاثَ جُمَعٍ فَقَدْ تَرَكَ ثَلَاثَ فَرَائِضَ وَ لَا يَدَعُ ثَلَاثَ فَرَائِضَ مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ إِلَّا مُنَافِقٌ.[1]
یکی از اشکالاتی که به دلالت این صحیحه شده این است که در روایت فرمود: « الاجتماع الیها فریضة مع الامام ». اگر مراد از این امام، امام معصوم باشد، این حدیث برای اثبات وجوب نماز جمعه در زمان معصوم قابل استدلال نیست. مرحوم بروجردی ذیل این روایت[2] و مرحوم خوئی در مباحث دیگر، فرموده اند که امام به قول مطلق ظاهر در امام معصوم است. همچنین، اگر مراد از امام را در این حدیث ندانیم، به گونه ای که دائر بین احتمالاتی چون امام معصوم، امام جمعه ی عادل و یا حاکم عادل باشد، باز هم تمسک به این خبر صحیح نیست؛ چون بایستی اخذ به قدر متیقن کنیم و قدر متیقن این احتمالات امام معصوم می باشد.
در پاسخ به این اشکال بایستی استعمالات کلمه ی امام بقول مطلق در روایات مورد بررسی قرار گیرد:
·        در برخی موارد امام به معنای امام معصوم به کار برده شده است.
·        در برخی موارد امام به معنای حاکم عادل است.
·        در برخی روایات امام به معنای مطلق قائد است.
چنانچه بتوانیم اثبات کنیم که مراد از « امام » در این روایت و « امام یخطب » که در برخی روایات دیگر آمده است[3]، حاکم عادل یا امام جمعه ی عادلیست که بتواند ایراد خطبه کند، استدلال به این روایت تام خواهد بود. بنابر تحقیقی که ما در جای دیگر انجام داده ایم، امام به قول مطلق به امام عادل انصراف است. مثلا وقتی گفته می شود: « ان انفق علی زوجته و الا فعلی امام ان یفرّق بینمها »، مراد امام عادل است.

در این میان مرحوم آیت الله تبریزی این اشکال را به این صورت بیان و حل فرموده است:

در بعضی از روایات کلمه امام واقع شده، آنجا که امام (ع) فرموده بود: «صلاة الجمعة فریضة، و الاجتماع الیها فریضة مع الامام، فان ترک رجل من غیر علة ثلاث جمع فقد ترک ثلاث فرائض» گاهی ادعا می شود این کلام امام ظهور در امام معصوم (ع) دارد و به معنای امام جماعت و امام جمعه نیست، این معنا علی تقدیر اینکه محتمل باشد، غایتش این است که این روایت را مجمل می کند که مراد از امام، امام الجماعه است که جمعه را منعقد کند « واجدا للشرایط» یا امام المعصوم است. اگر خطاب به قید اجمالی، مجمل باشد و خطاب دیگری که مطلق است داشته باشیم اجمال آن قید به واسطه آن اطلاق رفع می شود.

در صحیحه ابی بصیر و محمد بن مسلم ،عن ابی جعفر (ع) دارد «من ترک الجمعة ثلاث جمع متوالیة طبع الله علی قلبه». آنجا در کلام حضرت، تعبیر امام نبود، مطلق است و شامل می شود آنجایی که صلاة الجمعه را غیر الامام و غیر المنصوب من قبله اقامه کند. بدان جهت دلالت این روایات بر وجوب تعیینی صلاة الجمعه حتی فی زمن الغیبة تمام است و اطلاق آن کل مکلف ولو در زمان غیبت را می گیرد.[4]

---

[1] وسائل الشیعة، ج7، ص298
[2] البدر الزاهر، ص28
[3] وسائل الشیعة، ج7، ص310
[4] جلسه هشتم درس هارج فقه مبحث صلاه، منبع سایت معظم له ( لینک مطلب: http://portal.tabrizi.org/?p=5603)