22-آذر-1395, 20:05
کیفیت نافله عشاء
یکی از نوافل نمازهای یومیه نافله عشاء می باشد که کیفیت اداء آن به دو صورت ایستاده و نشسته مطرح شده است اما در مورد افضل بودن هر کدام از ایستاده و نشسته اختلاف شده است که در این مختصر به بررسی کیفیت نافله عشاء می پردازیم.
. صاحب عروه1 در این خصوص می فرمایند:
«ركعتان بعد العشاء من جلوس تعدان بركعة و يجوز فيهما القيام بل هو الأفضل و إن كان الجلوس أحوط و تسمى بالوتيرة »[1]
نوع محشین کتاب عروه5 بر این مطلب جناب سیّد1، حاشیه ای نزده اند بلکه فقط دو حاشیه بر این مطلب وجود دارد که حاشیه اول از طرف مرحوم بروجردی1 است که می فرمایند: «الجلوس احوط لایترک» که احتیاط واجب بر انجام نشسته نماز نافله دارند. مرحوم آقای خویی1 هم درحاشیه در خصوص جواز قیام در نماز وتیره فرموده اند: «فیه اشکال بل الاصح عدم الجواز» پس ایشان قائل به لزوم جلوس در نماز وتیره بوده اند.
از علماء متقدم هم نقل شده است که قائل به لزوم و تعین جلوس در نماز وتیره بوده اند. اما بعدا افضلیت جلوس مطرح شده است که قول به افضلیت جلوس به جهت دو روایت بوده است که در ذیل به آنها اشاره خواهیم کرد:
1- معتبره سلیمان بن خالد
عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: صَلَاةُ النَّافِلَةِ ثَمَانُ رَكَعَاتٍ حِينَ تَزُولُ الشَّمْسُ قَبْلَ الظُّهْرِ وَ سِتُّ رَكَعَاتٍ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ رَكْعَتَانِ قَبْلَ الْعَصْرِ وَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ رَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ يُقْرَأُ فِيهِمَا مِائَةُ آيَةٍ قَائِماً أَوْ قَاعِداً وَ الْقِيَامُ أَفْضَلُ وَ لَا تَعُدَّهُمَا مِنَ الْخَمْسِين…»[2]
2- معتبره حارث بن مغیره
عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ النَّصْرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ صَلَاةُ النَّهَارِ سِتَّ عَشْرَةَ رَكْعَةً ثَمَانٌ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ وَ ثَمَانٌ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ يَا حَارِثُ لَا تَدَعْهُنَّ فِي سَفَرٍ وَ لَا حَضَرٍ وَ رَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ كَانَ أَبِي يُصَلِّيهِمَا وَ هُوَ قَاعِدٌ وَ أَنَا أُصَلِّيهِمَا وَ أَنَا قَائِمٌ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُصَلِّي ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً مِنَ اللَّيْلِ.»[3]
در این روایت امام صادق7 می فرمایند: پدرم نافله عشاء را به صورت نشسته می خواند، اما من نماز نافله عشاء را ایستاده می خوانم که جهت این تفاوت عملکرد در این است که امام باقر7 دارای جثه بزرگ بوده و سمین بوده اند، وقتی به امام باقر7 عرض می شد، شما چرا نافله های تان را نشسته می‌خوانید؟ حضرت می‌فرمود: با این گوشتی که در بدن من هست و این سنی که بر من گذشته دیگر توان ایستاده نافله خواندن ندارم، اما امام صادق7 نحیف بود، به همین جهت در این روایت می فرمایند: پدرم قاعدا نماز می‌خواند ولی من قائما نماز می‌خوانم. از این روایت معلوم می‌شود که افضل این است که شخص سالم و غیر چاق قائما نماز بخواند.
مختار در کیفیت نماز نافله عشاء
به نظرمی رسد ما قول افضلیت نماز ایستاده نسبت به نشسته در نافله عشاء، صحیح نمی باشد، بلکه لازم است که نماز نافله عشاء به صورت نشسته خوانده شود. علت این کلام این است که در روایات، در خصوص نافله عشاء وارد شده است که «تعدّان برکعة مکان الوتر»؛ لذا اگر دو رکعت ایستاده خوانده شود، یک رکعت حساب نخواهد شد؛ چون احتساب دو رکعت به جای یک رکعت صرفا در خصوص نماز نشسته وارد شده است. بنابراین از این تعبیر «تعدان برکعة مکان الوتر» استفاده می شود که نماز نافله عشاء باید به صورت نشسته خوانده شود.
علاوه بر این کبری کلی، روایت وارد شده است که نافله عشاء دو رکعت نشسته است و یک رکعت محسوب می شود که که در این خصوص می توان به صحیحه فضیل اشاره کرد که در آن وارد شده است: «و رکعتان بعد العتمة عن قعود تعدّان برکعة مکان الوتر».
اشکال دیگر این است که این دو روایت مطرح شده، ربطی به نافله عشاء ندارند، بلکه یک نماز مستحبی بعد از نماز عشاء و نافله عشاء است، یعنی بعد از نماز عشاء و نافله آن یک نماز به صورت مستقل مستحب است که دو رکعت نماز ایستاده خوانده شود که در آن صد آیة خوانده می شود و خود روایات هم تصریح کرده است که این دو رکعت جزء نوافل محسوب نمی شود. به عنوان شاهد بر این ادعا به دو روایت اشاره می کنیم:
1- صحیحه حجال: در این روایت وارد شده است «کان ابوعبدالله7 یصلی رکعتین بعد العشاء یقرأ فیهما بمأة آیة و رکعتین و هو جالس یقرأ فیهما بـ قل هو الله احد و قل یا ایها الکافرون.» در این روایت بعد نماز عشاء دو نماز دو رکعتی مطرح شده است که نافله عشاء به صورت نشسته و نماز ایستاده نماز مستحبی مستقل خواهد بود.
2- صحیحه عبدالله بن سنان: در این روایت عبدالله بن سنان نقل می کند: «رأیته یصلی بعد العتمة اربعا رکعات». عبدالله بن سنان نقل می کند: امام صادق7 بعد از نماز عشاء چهار رکعت، یعنی دو تا دو رکعتی نماز می‌خواند. لذا روشن خواهد شد که بعد از نافله عشاء دو رکعت نماز مستحبی به صورت مستقل جعل شده است.
بنابراین روشن شد، در نماز نافله عشاء لازم است که به صورت نشسته خوانده شود.
[1] . العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج1، ص: 514
[2] . وسائل الشيعة، ج4، ص: 51
[3] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج3، ص: 446
یکی از نوافل نمازهای یومیه نافله عشاء می باشد که کیفیت اداء آن به دو صورت ایستاده و نشسته مطرح شده است اما در مورد افضل بودن هر کدام از ایستاده و نشسته اختلاف شده است که در این مختصر به بررسی کیفیت نافله عشاء می پردازیم.
. صاحب عروه1 در این خصوص می فرمایند:
«ركعتان بعد العشاء من جلوس تعدان بركعة و يجوز فيهما القيام بل هو الأفضل و إن كان الجلوس أحوط و تسمى بالوتيرة »[1]
نوع محشین کتاب عروه5 بر این مطلب جناب سیّد1، حاشیه ای نزده اند بلکه فقط دو حاشیه بر این مطلب وجود دارد که حاشیه اول از طرف مرحوم بروجردی1 است که می فرمایند: «الجلوس احوط لایترک» که احتیاط واجب بر انجام نشسته نماز نافله دارند. مرحوم آقای خویی1 هم درحاشیه در خصوص جواز قیام در نماز وتیره فرموده اند: «فیه اشکال بل الاصح عدم الجواز» پس ایشان قائل به لزوم جلوس در نماز وتیره بوده اند.
از علماء متقدم هم نقل شده است که قائل به لزوم و تعین جلوس در نماز وتیره بوده اند. اما بعدا افضلیت جلوس مطرح شده است که قول به افضلیت جلوس به جهت دو روایت بوده است که در ذیل به آنها اشاره خواهیم کرد:
1- معتبره سلیمان بن خالد
عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: صَلَاةُ النَّافِلَةِ ثَمَانُ رَكَعَاتٍ حِينَ تَزُولُ الشَّمْسُ قَبْلَ الظُّهْرِ وَ سِتُّ رَكَعَاتٍ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ رَكْعَتَانِ قَبْلَ الْعَصْرِ وَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ وَ رَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ يُقْرَأُ فِيهِمَا مِائَةُ آيَةٍ قَائِماً أَوْ قَاعِداً وَ الْقِيَامُ أَفْضَلُ وَ لَا تَعُدَّهُمَا مِنَ الْخَمْسِين…»[2]
2- معتبره حارث بن مغیره
عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَدِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ النَّصْرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ صَلَاةُ النَّهَارِ سِتَّ عَشْرَةَ رَكْعَةً ثَمَانٌ إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ وَ ثَمَانٌ بَعْدَ الظُّهْرِ وَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِبِ يَا حَارِثُ لَا تَدَعْهُنَّ فِي سَفَرٍ وَ لَا حَضَرٍ وَ رَكْعَتَانِ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ كَانَ أَبِي يُصَلِّيهِمَا وَ هُوَ قَاعِدٌ وَ أَنَا أُصَلِّيهِمَا وَ أَنَا قَائِمٌ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُصَلِّي ثَلَاثَ عَشْرَةَ رَكْعَةً مِنَ اللَّيْلِ.»[3]
در این روایت امام صادق7 می فرمایند: پدرم نافله عشاء را به صورت نشسته می خواند، اما من نماز نافله عشاء را ایستاده می خوانم که جهت این تفاوت عملکرد در این است که امام باقر7 دارای جثه بزرگ بوده و سمین بوده اند، وقتی به امام باقر7 عرض می شد، شما چرا نافله های تان را نشسته می‌خوانید؟ حضرت می‌فرمود: با این گوشتی که در بدن من هست و این سنی که بر من گذشته دیگر توان ایستاده نافله خواندن ندارم، اما امام صادق7 نحیف بود، به همین جهت در این روایت می فرمایند: پدرم قاعدا نماز می‌خواند ولی من قائما نماز می‌خوانم. از این روایت معلوم می‌شود که افضل این است که شخص سالم و غیر چاق قائما نماز بخواند.
مختار در کیفیت نماز نافله عشاء
به نظرمی رسد ما قول افضلیت نماز ایستاده نسبت به نشسته در نافله عشاء، صحیح نمی باشد، بلکه لازم است که نماز نافله عشاء به صورت نشسته خوانده شود. علت این کلام این است که در روایات، در خصوص نافله عشاء وارد شده است که «تعدّان برکعة مکان الوتر»؛ لذا اگر دو رکعت ایستاده خوانده شود، یک رکعت حساب نخواهد شد؛ چون احتساب دو رکعت به جای یک رکعت صرفا در خصوص نماز نشسته وارد شده است. بنابراین از این تعبیر «تعدان برکعة مکان الوتر» استفاده می شود که نماز نافله عشاء باید به صورت نشسته خوانده شود.
علاوه بر این کبری کلی، روایت وارد شده است که نافله عشاء دو رکعت نشسته است و یک رکعت محسوب می شود که که در این خصوص می توان به صحیحه فضیل اشاره کرد که در آن وارد شده است: «و رکعتان بعد العتمة عن قعود تعدّان برکعة مکان الوتر».
اشکال دیگر این است که این دو روایت مطرح شده، ربطی به نافله عشاء ندارند، بلکه یک نماز مستحبی بعد از نماز عشاء و نافله عشاء است، یعنی بعد از نماز عشاء و نافله آن یک نماز به صورت مستقل مستحب است که دو رکعت نماز ایستاده خوانده شود که در آن صد آیة خوانده می شود و خود روایات هم تصریح کرده است که این دو رکعت جزء نوافل محسوب نمی شود. به عنوان شاهد بر این ادعا به دو روایت اشاره می کنیم:
1- صحیحه حجال: در این روایت وارد شده است «کان ابوعبدالله7 یصلی رکعتین بعد العشاء یقرأ فیهما بمأة آیة و رکعتین و هو جالس یقرأ فیهما بـ قل هو الله احد و قل یا ایها الکافرون.» در این روایت بعد نماز عشاء دو نماز دو رکعتی مطرح شده است که نافله عشاء به صورت نشسته و نماز ایستاده نماز مستحبی مستقل خواهد بود.
2- صحیحه عبدالله بن سنان: در این روایت عبدالله بن سنان نقل می کند: «رأیته یصلی بعد العتمة اربعا رکعات». عبدالله بن سنان نقل می کند: امام صادق7 بعد از نماز عشاء چهار رکعت، یعنی دو تا دو رکعتی نماز می‌خواند. لذا روشن خواهد شد که بعد از نافله عشاء دو رکعت نماز مستحبی به صورت مستقل جعل شده است.
بنابراین روشن شد، در نماز نافله عشاء لازم است که به صورت نشسته خوانده شود.
[1] . العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج1، ص: 514
[2] . وسائل الشيعة، ج4، ص: 51
[3] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج3، ص: 446
