«تقریر» تأکد استحباب نوافل یومیه

[mr.modarresi]

در تأکد استحباب نوافل یومیه شکی نیست و بر آن طوائفی از روایات دلالت می کند:

طائفه اول: روایاتی که دلالت بر تشویق به قضای نوافل خوانده نشده می کند

الف) صحیحة عبدالله بن سنان

روى عبد الله بن سنان عن أبي عبد الله(ع) قال: قلت له أخبرني عن رجل عليه من صلاة النوافل ما لا يدري ما هو من كثرتها كيف يصنع قال فليصل حتى لا يدري كم صلى من كثرتها فيكون قد قضى بقدر ما علمه من ذلك ثم قال قلت له فإنه لا يقدر على القضاء فقال إن كان شغله في طلب معيشة لا بد منها أو حاجة لأخ مؤمن فلا شي‏ء عليه وإن كان شغله لجمع الدنيا والتشاغل بها عن الصلاة فعليه القضاء وإلا لقي الله وهو مستخف متهاون مضيع لحرمة رسول الله ص قلت فإنه لا يقدر على القضاء فهل يجزي أن يتصدق فسكت مليا ثم قال فليتصدق بصدقة قلت فما يتصدق قال بقدر طوله وأدنى ذلك مد لكل مسكين مكان كل صلاة قلت وكم الصلاة التي يجب فيها مد لكل مسكين قال لكل ركعتين من صلاة الليل مد ولكل ركعتين من صلاة النهار مد فقلت لا يقدر فقال مد إذا لكل أربع ركعات من صلاة النهار قلت لا يقدر قال فمد إذا لصلاة الليل ومد لصلاة النهار والصلاة أفضل والصلاة أفضل والصلاة أفضل. [1]

توضیح روایت: این صحیحه صریح در حث و تشویق به قضای نوافل یومیه است و تشویق به قضای نوافل، دلالت بر مؤکدیت مصلحت موجوده در ادای آنچه که فوت شده است، می کند. علاوه بر اینکه قرار دادن صدقه، آن هم به اندازه یک مدّ برای هر نماز؛ خود گواهی دیگر بر زیادی مصلحت نوافل از دست رفته است.

ب) صحیحة ابن ابی عمیر عن مرازم

علي بن إبراهيم عن أبيه عن ابن أبي عمير عن مرازم قال: سأل إسماعيل بن جابر أبا عبد الله% فقال أصلحك الله إن عليّ نوافل كثيرة فكيف أصنع‏ فقال اقضها فقال له إنها أكثر من ذلك قال اقضها قلت لا أحصيها قال توخ قال مرازم وكنت مرضت أربعة أشهر لم أتنفل فيها قلت أصلحك الله وجعلت فداك مرضت أربعة أشهر لم أصل نافلة فقال ليس عليك قضاء إن المريض ليس كالصحيح كل ما غلب الله عليه فالله أولى بالعذر فيه. [2]

توضیح روایت: این صحیحه نیز به ملازمه، تأکد استحباب نوافل یومیه را اثبات می کند و از این جهت با صحیحیه سابقه مشترک است، و البته در اینکه نوافل قضا شده در حال مریضی نیاز به قضا ندارد، مقید اطلاق صحیحه قبلی است.

طائفه دوم: روایاتی که دلالت می کند بر اینکه نوافل سبب قبولی نمازهای فریضه اند.

 

الف) صحیحة محمد بن مسلم

محمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن ابن أبي عمير عن هشام بن سالم عن محمد بن مسلم عن أبي جعفر ع قال: إن العبد ليرفع له من صلاته نصفها أو ثلثها أو ربعها أو خمسها فما يرفع له إلا ما أقبل عليه بقلبه وإنما أمرنا بالنافلة ليتم لهم بها ما نقصوا من الفريضة. [3]

ب) معتبرة زرارة:

علي بن إبراهيم عن أبيه عن حماد ومحمد بن يحيى عن أحمد بن محمد عن حماد بن عيسى عن حريز عن زرارة عن أبي جعفر ع قال: إذا ما أدى الرجل صلاة واحدة تامة قبلت جميع صلاته وإن كن غير تامات وإن أفسدها كلها لم يقبل منه شي‏ء منها ولم يحسب له نافلة ولا فريضة وإنما تقبل النافلة بعد قبول الفريضة وإذا لم يؤد الرجل الفريضة لم يقبل منه النافلة وإنما جعلت النافلة ليتم بها ما أفسد من الفريضة. [4]

توضیح روایات: این روایات، دلالت می کند بر اینکه نوافل شرط قبول نماز های یومیه است و اهمیت قبول شدن نماز های یومیه و در پی آمدن اثرات عظیمی که بر نماز مقبول بار دشه است، بر کسی پوشیده نیست و لذا این خود گواهی دیگر بر تأکد استحباب نماز های نافله است.

 

کلام محقق داماد

محقق داماد در ذیل روایات فوق گفته است: از آنجا که نوافل شرط مقبولیت نماز های فریضه است و بنا به روایاتی مانند روایت امام باقر(ع) که «إن أول ما يحاسب به العبد الصلاة فإن قبلت قبل ما سواها»[5]، نماز های روزانه نیز شرط قبول شدن سائر اعمال است، لذا می توان اینطور ادعا نمود که انجام نوافل یومیه، شرط قبولی اعمال است. [6]

مناقشه در کلام سید داماد

در کلام ایشان بین دو معنای قبول خلط شده است. در روایت «إن قبلت قبلت ما سواها»، مراد از قبول، اقل مراتب قبول است به اینکه شخص تارک الصلاة نباشد یا نماز او فاقد شرائط سحت نباشد. اما مراد از قبول و اتمام در روایت «إنما جعلت النافلة ليتم بها ما أفسد من الفريضة» رسیدن به مراتب اعلای قبول است که با حضور قلب و خلوص نیست حاصبب می شود مانند «قربان لکل تقی» یا «ناهیة عن الفحشاء والمنکر» و ... لذا اینکه شرط قبولی اعمال، نوافل باشد، بسیار بعید است و ما فقیاً نمی توانیم به آن ملتزم شویم. بلکه چه بسا قبولی اعمال، متوقف بر اتیان جمیع فرائض هم نباشد زیرا بسیار بعید است کسی که یک بار از روی تهاون نمازش را نخوانده است یا ریاء آن را خوانده است، اعمالش مورد قبول واقع نشود، لذا باید گفت همینکه شخص تارک الصلاة نباشد، همین برای قبولی اعمالش کافی است.

طائفه سوم: روایاتی که دلالت بر شدت اهتمام اهل بیت(ع) به اتیان نوافل می کند 

اما روایاتی که دلالت بر اهتمام اهل بیت(ع) می کند مانند:

معتبرة معمّر بن خلاّد:

روى سعد عن معاوية بن حكيم عن معمر بن خلاد عن أبي الحسن الرضا ع أن أبا الحسن(ع) كان إذا اغتم ترك الخمسين‏توضیح ذلک: وهذه الروایة تدل علی اهتمام الإمام علی النوافل إلا فی الاوقات التی أصابه غم أو مرض[7]

و اما اهتمام اصحاب به انجام نوافل نیز از خلال سوالهای آنها از امام در مورد حکم کسی که نوافلش قضا شده است (مانند آنچه در صحیحة ابن أبی عمیر عن مرازم گذشت) مشخص می شود

---

[1]- ‌من لا يحضره الفقيه/ج‌1/ص568

[2]- ‌الكافي/ج‌3/ص452

[3]- ‌الكافي/ج‌3/ص363

[4]- ‌الكافي/ج‌3/ص269

[5]- جماعة عن أحمد بن محمد بن عيسى عن الحسين بن سعيد عن فضالة عن حسين بن عثمان عن سماعة عن أبي بصير قال سمعت أبا جعفر ع يقول كل سهو في الصلاة يطرح منها غير أن الله تعالى يتم بالنوافل إن أول ما يحاسب به العبد الصلاة فإن قبلت قبل ما سواها (‌الكافي/ج‌3/ص268)

[6]- كتاب الصلاة (للمحقق الداماد)/ج‌1/ص5‌

[7]- تهذیب الأحکام/ج2/ص11