ترجیح معنای لغوی بر اصطلاحی در ادله

[81023]

بسم الله الرحمن الرحیم
در جایی که در معنای روایتی امر دایر بین معنای لغوی تعبیر یا معنای اصطلاحی آن باشد در اصول بحث شده است که معنای لغوی مقدم است مگر این که قزینه ای بر معنای اصطلاحی وجود داشته باشد.
یک نمونه ی اثر گذار این قاعده در مباحث قصاص در قتل عمد وجود دارد.
یکی از مباحث مهم این مساله این است که اگر کسی را تهدید به دون القتل کنند و از او بخواهند که دیگری را به قتل رساند آیا این کار جایز است یا نه؟
برای منع از این قتل روایت «إِنَّمَا جُعِلَتِ التَّقِيَّةُ لِيُحْقَنَ بِهَا الدَّمُ- فَإِذَا بَلَغَتِ التَّقِيَّةُ الدَّمَ فَلَا تَقِيَّةَ» استفاده شده است.
مرحوم شیخ(مکاسب، شیخ مرتضی انصاری، ج2، ص98.) در این روایت «دم» را اختصاص به دم شیعه دانسته است و نکته ی این اختصاص به نظر می آید که اصطلاحی گرفتن معنا تقیه است و چون اصطلاح تقیه در خصوص تقیه از هل سنت بوده است، لذا دم را نیز اختصاص به شیعیان داده است.
و همچنین مرحوم آیه الله تبریزی (ره)(إرشاد الطالب إلى التعليق على المكاسب، ج‌1، ص: 279.) برای سرایت دادن این حکم به بحث اکراه ، استدال به علم به عدم تفاوت بین دو باب کرده است.
در حالی که اصلا نیازی نیست این تقیه را تقیه ی اصطلاحی گرفت تا عدم شمول نسبت به دم غیر شیعه و باب اکراه را شامل نشود؛ بلکه در تقابل بین معنای لغوی و اصطلاحی، تا علم به اراده ی معنای اصطلاحی نباشد، همان معنای لغوی(ما یتقی به نفسه) اراده شده و انتقالی در معنا رخ نداده است و نتیجه ی معنای لغوی در این روایت این است که «تقیه» در روایت هم شامل بحث اکراه می شود و هم به قرینه ی تعبیر عام در تقیه مراد از «دم» نیز اعم از شیعه خواهد بود و لذا حتی اگر شخصی که اکراه بر قتلش صورت گرفته سنی باشد نیز شخص حق ندارد به خاطر تعدید دون القتل او را بکشد بلکه باید آن تهدید را به جان بخرد و جان سنی را نجات دهد.

[مسعود عطار منش]

نکتۀ اول این که ملاک در ظهورات ، ظهورات زمان صدور است و این که ما به ظهورات فعلی عمل می کنیم مشروط به اصاله ثبات ظهورات و امثال اینهاست که مشروط به فحص در استعمالات گذشته است ؛ حال اگر پس از فحص این مطلب را در یافتیم که در زمان صدور روایات ، تعبیر تقیه به همین اصطلاح رائج می باشد و به تعبیری اصطلاح رائج در زمان کنونی برخاسته از نفس روایات است ، دیگر نمی توان گفت حمل بر معنای لغویراجح است بلکه به نظر می رسد حمل بر معنای اصطلاحی زمان صدور اولی باشد چون اصطلاحات نوعا پس از معانی لغوی شکل گرفته و ظهوراتشان بنحوی ورود بر ظهورات لغوی دارد .
نکتۀ دوم این که بعید نیست نکتۀ اختصاص دم به دم شیعه این مباحث که طرح فرمودید نباشد بلکه بعید نیست بخاطر این باشد که چون جواز یا وجوب تقیه برای حفظ دم شیعیان جعل شده است آن دمی هم که می تواند مانع تقیه کردن باشد باید دم شیعه بوده باشد تا مانع شود تقیه شود و این از سیاق روایت و تناسب حکم و موضوع استفاده می شود نه از بحث حمل بر معنای اصطلاحی و امثال اینها .

[حسین بن علی]

به نظر می رسد تعبیر انما جعلت اشاره به تقیه مصطلح باشد که مجعول شرع است و موید آن نیز بیان وجه جعل تقیه است که همان حفظ خون است و این حفظ خون تنها در مورد شیعه است