بررسی اعتبار کتاب تفسیر قمی و دیباجه آن!!

[فقه جواهری]

راجع به تفسیر قمی اشکال این است که آیا این تفسیر، تفسیری است که علی بن ابراهیم قمی نوشته یا مجموعه ای است از روایات که ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر علیهما السلام آن را جمع کرده که شاگرد علی بن ابراهیم بوده است؟ در اوائل کتاب  از تفسیر قمی زیاد نقل کرده، بعد روایات تفسیر ابی الجارود را هم به آن اضافه کرده، بعد از افرادی که هم طبقه علی بن ابراهیم بودند و شاید متأخر هم بودند روایت نقل کرده که مرحوم آغابزرگ تهرانی در کتاب الذریعة حرف تاء حدودا سی نفر را نام می برد و در این اواخر هم که دیگر کم روایت از تفسیر قمی نقل می کند.
خود این ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم توثیق ندارد. وآن عبارتی هم که در دیباجه تفسیر قمی هست که احادیث این کتاب را ما از ثقات نقل می کنیم، او هم ثابت نیست که مال علی بن ابراهیم قمی باشد شاید مال همین ابوالفضل عباس بن محمد بن قاسم باشد.
ولذا نه تفسیر قمی معتبر است، و نه آن دیباجه اش تا ما بخواهیم با آن دیباجه رجال را توثیق بکنیم. حتی اگر روایتی از این کتاب نیاز به توثیق ندارد و رجالش همه ثقاتند باز نمی توان به آن تمسک کرد چون معلوم نیست که این روایت در کتاب تفسیر قمی بوده ولو صاحب وسائل از تفسیر  علی بن ابراهیم قمی نقل کرده باشد. 

[محمود رفاهی فرد]

در مطلب منقول از استاد، مطالب متعددی هست که جای تامل دارد. بله این مطلب که تفسیر موجود، برگرفته از تفسیر علی بن ابراهیم است و نه خود آن در زمان ما روشن شده است. اما اولا مولف تفسیر موجود کیست؟ آیه الله شبیری قائل اند که مولف تفسیر موجود، نه ابوالفضل عباس بن محمد، بلکه علی بن حاتم قزوینی است که توثیق هم شده است. ثانیا در تفسیر موجود می توان عبارات منقول از تفسیر علی بن ابراهیم را از سائر منقولات تمییز داد. گاهی تصریح به نقل از علی بن ابراهیم شده و گاهی هم سند ها روشن است که از اسناد علی بن ابراهیم است. ثالثا به فرض ما نتوانیم شخص مولف را کشف کنیم اما آیا صرف این کافی است تا به طور کلی حکم به عدم اعتبار کتاب کنیم؟ به نظر می رسد که این گونه نیست و گاهی ممکن است با مقایسه ی منقولات در کتاب با منقولات در سائر کتب، اعتبار آن را اثبات کرد. چنانکه استاد سید جواد شبیری در مورد کتاب اختصاص می فرمودند که باید با یک تحقیق گسترده منابع آن را بازشناخت و میزان اعتبار بخش های مختلف آن را نشان داد.
استاد شبیری با بررسی منقولات از علی بن ابراهیم در تفسیر موجود با منقولات از تفسیر علی بن ابراهیم در مجمع البیان و تاویل الایات قائل به اعتبار متوسط آن هستند به این معنی که اگر غرابتی در سند و متن آن نباشد حجت است. با توجه به تفاوتهای بین منقولات از علی بن ابراهیم گویا از مطالب او تقریرهای مختلفی شده و گویا خود او نیز برخی مطالب را متعدد و با مقداری تفاوت القا کرده است.
به هر حال، نفی کلی اعتبار این کتاب به صرف رد انتساب آن به علی بن ابراهیم صحیح به نظر نمی رسد.

[حسین بن علی]

خیییلی عالی و مفید بود ممنون از مطلب و نقد عالی