مباحثه، تالار علمی فقاهت

درس خارج اصول جلسۀ 11 مورخ 18 مهر 1402
طرح یک اشکال در وضع استعمالی: غلط بودن استعمال به هدف تحقق وضع

محقق خراسانی این بحث را مطرح نموده اند که استعمالی که به انگیزۀ شکل گیری وضع انجام شود، نه استعمال حقیقی است و نه استعمال مجازی. [1]

استعمال حقیقی نیست چون لفظ در معنای موضوع له استعمال نشده است چون هنوز وضعی وجود ندارد تا استعمال در معنای موضوع له معنا داشته باشد.

چنین استعمالی، از قبیل استعمال مجازی نیز محسوب نمی شود؛ مجازی نبودن آن به دو شکل قابل تقریب است:

1- تقابل استعمال حقیقی و مجازی، از قبیل تقابل عدم و ملکه است پس استعمال در غیر ما وضع له تنها در جایی که موضوع له وجود داشته باشد، استعمال مجازی محسوب می شود؛ اما اگر اصلاً موضوع له وجود نداشته باشد، عدم استعمال در ما وضع له از قبیل سالبه به انتفای موضوع است لذا به آن استعمال مجازی گفته نمی شود.

2- در استعمال مجازی، وجود علاقه بین معنای حقیقی و معنای مستعمل فیه شرط است لذا اگر معنای حقیقی نداشته باشیم، طبعاً علاقۀ بین معنای حقیقی و مستعمل فیه نیز نخواهیم داشت.

پاسخ محقق خراسانی: صحیح بودن استعمالی که استحسان طبع دارد

گویا محقق خراسانی بیشتر ناظر به تقریب دوم است. ایشان در پاسخ به اشکال ذکر شده می فرماید: در صحت استعمال، وجود علاقه شرط نیست و مجرد استحسان طبع کفایت میکند بنابراین مشکلی در مسأله نیست.[2]

[1] ر. ک: بحوث في علم الأصول، ج‏1، ص: 101
[2] ر. ک: بحوث في علم الأصول، ج‏1، ص: 101

مسعود عطار منش